Strenge bazen en een harde werksfeer leiden nooit tot de beste resultaten

Over de les die Matthijs van Nieuwkerk ondanks zijn uitgebreide spijtbetuigingen misschien nog niet geleerd heeft

Wie door de goegemeente het bos is ingestuurd, kan alleen maar terugkeren na een uitgebreide openbare biecht. Nederland is tenslotte een calvinistische natie. Van een vertrouwelijk een op een gesprek met een priester in een hokje, kan geen sprake zijn. Je moet op zondag naar de kerk om daar coram populo je misdrijven te belijden. Zo is het gekomen dat de gevallen engel Matthijs van Nieuwkerk voor de NRC uitgebreid terugblikte op zijn periode bij De Wereld Draait Door. Hij erkende op grote schaal zijn fouten. Boven het artikel stond de kop: “Waarom was ik op momenten zo’n lul?”

Minstens zo interessant als de soms pijnlijke zelfkritiek is wat er tussen de zeer vele regels door staat over hoe je een goede actuele talkshow maakt. Daarbij helpt een “harde” sfeer op de redactie. “Strengheid” is een must om de medewerkers op de toppen van hun kunnen te laten functioneren. Dit wordt in het hele artikel als een vaststaand feit gepresenteerd.

Het woord “streng” loopt zelfs als een rode draad of liever gezegd als een reeks rode stippen door het hele interview. Iedereen moest denken: “Het is niet gauw goed”. Matthijs van Nieuwkerk zelf bemoeide zich kennelijk alleen met zijn redacteuren als er iets aan te merken viel. Na afloop van het programma vertrok hij meteen. De nazit van de staf woonde hij nooit bij. De werkdag werd nooit begonnen met een gezamenlijke terugblik op de dag daarvoor. Tweemaal per jaar vierde de staf van DWDD groot feest. Matthijs van Nieuwkerk schitterde altijd door afwezigheid. Successen kwam hij nooit meevieren.

De laatste jaren van DWDD kon ik soms de drang niet onderdrukken om te tweeten: “Ze kunnen #DWDD beter “Altijd dezelfden” noemen.” Het was op den duur bijna te voorspellen wie naast Matthijs zou aanschuiven. De redactie beschikte kennelijk over een rolodex met vaste gasten.

Nu wordt duidelijk hoe dat kwam: vanwege de “hardheid” en de “strengheid”. De redactie bestond voornamelijk uit twintigers met contracten voor acht maanden. Een vaste aanstelling zat er niet in. Bij DWDD werken was een kans. Die moest je grijpen. Dan moet je proberen uit te blinken. Alleen: daar was de sfeer niet naar. Iedereen vreesde de scherpe tong van Matthijs. Zulke scherpe tongen aan de top kom je bij te veel bedrijven en overheidsdiensten tegen. Ze hebben een noodlottige invloed op de kwaliteit van het product. Iedereen is de hele dag bezig de baas niet te mishagen. Je vreest constant voor het oog van je collega’s uitgekafferd te worden en voor paal gezet. Het antwoord op menig idee luidt nu: “Nee, dan wordt Matthijs boos”. Of anders ga je het zelf wel denken: dat is een te groot risico. Dat houd ik liever voor me. De redacteuren maken stuk voor stuk een psychisch profiel van hun baas. Daarna passen ze zelfcensuur toe op hun eigen creativiteit. “Laat ik daar maar mee komen. Daar kan ik mij hopelijk geen buil aan vallen. Met die en die is een goed gesprek gevoerd. Dat zal nu ook niet mis gaan.” De grote vloed aan dezelfde gasten in de laatste jaren van DWDD heeft vast met dit gegeven te maken. Ze waren het gevolg van risicomijding. Omdat Matthijs van Nieuwkerk alleen in het eindproduct geïnteresseerd was en niet in de mensen die voor hem zwoegden, heeft hij dat nooit gemerkt. Daarmee schaadde hij de kwaliteit van zijn product in aanzienlijke mate. Achteraf vraagt Matthijs van Nieuwkerk zich af of hij niet wat vaker genoegen had moeten nemen met een zesje in plaats van altijd een negen. Dat is een verkeerde denkrichting: effectieve bazen terroriseren niet. Die inspireren. Ze laten zich niet met shit afschepen. Ze nemen afscheid van wie disfunctioneert. Ze jagen hun ondergeschikten niet in de zenuwen. Evenmin zijn ze control freak. Zo gaan ze altijd voor een negen. De zesjes bij DWDD zijn voornamelijk veroorzaakt door het streven de baas te behagen in plaats van te gaan voor het unieke, het originele, het bijzondere, het experiment, het risico. Alsof menselijkheid tot kwaliteitsverlies zou leiden!

Is dat allemaal de schuld van tirannieke bazen? Preciezer gezegd: wat maakte Matthijs van Nieuwkerk tot zo’n lul? Het is natuurlijk deels een kwestie van karakter maar ook de ideologie van de hardheid speelt daarbij een rol. De redacteuren zijn daar stuk voor stuk trots op. Zij zijn geen watjes. Zij gaan er tegenaan. Zij geven hun collega’s geen kwartier. Genade is voor sukkels. Over achterblijvers stap je heen op je weg naar de top. Zo ontstaat een klimaat waarin de grote baas uit zijn vel kan springen. En van zichzelf gaat denken dat dit vertoon van groot leiderschap is.

Dit blijkt uit een veelzeggend detail in het interview. Matthijs van Nieuwkerk heeft berouw over het feit dat hij in de namiddag altijd een dutje deed. In zijn kleedkamer had hij daartoe een echt bed laten neerzetten.

Een tuk vlak voor inspannende uren vol deadlines, culminerend in een rechtstreekse uitzending die met jouw optreden, staat of valt, zo’n tuk is altijd een goed idee. Een power nap noemen ze dat. Effe siesta voordat je gaat vlammen. Van Nieuwkerk dacht zeker: strenge bazen moeten altijd wakker blijven. Mijn oog volgt hen allemaal.

Wij moeten nu afwachten wat er gebeurt. God laat de gevallen engel Lucifer tot op heden niet meer in het hemelrijk toe. Misschien is het grote publiek wel genadiger. Aan de andere kant: tot nog toe lijdt die gevallen engel een frustrerend maar wel boeiend leven: als Satan en hij liet zich nooit het bos in sturen.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: Oekraïne en vrede.