Stralend aanwezig door afwezigheid

Met de komst van de smartphones zijn we momenteel op een sociaal kantelpunt beland.

Sinds de opkomst van de sociale media zijn onze omgangsvormen in een sneltreinvaart veranderd. Communiceren is tegenwoordig niet meer enkel gebaseerd op elkaar lijfelijk ontmoeten, het schudden van handen, het eventueel uitwisselen van subtiele aanrakingen, het opvangen van non-verbale signalen en het naar elkaar kijken tijdens het uitwisselen van woorden die uit onze mond komen. Daar waar het samenspel van klanken, mimiek en gebaren reeds vele honderden jaren zorgde voor het overbrengen van een boodschap van mens tot mens, heeft de huidige technologie daar resoluut korte metten mee gemaakt. We kunnen tegenwoordig immers overal tegelijkertijd digitaal hoor- en zichtbaar zijn.

De Griekse filosoof Aristoteles liet al in de vierde eeuw voor Christus weten dat de mens een sociaal dier is en dat we niet gemaakt zijn om alleen te leven. Er was dus altijd al de behoefte om elkaar te ontmoeten, samen te leven en contacten te onderhouden. Op deze manier was je als individu een klein onderdeeltje van wat zich de samenleving noemde. Naarmate de eeuwen vorderden en de technologie in de twintigste eeuw ons keer op keer versteld liet staan van de nieuwste onmogelijk geachte mogelijkheden, veranderde langzaamaan onze omgangsvormen en manieren van communiceren. De telefoon maakte het in eerste instantie mogelijk om op langere afstanden, zonder gezien te hoeven worden, een boodschap over te brengen. Het ontstane gemak leidde vervolgens tot verdere ontwikkelingen om de mogelijkheden die dit met zich meebracht door te voeren en onze sociale en communicatieve behoeften verder te bevredigen.

Met de komst van de smartphones zijn we momenteel op een sociaal kantelpunt beland. Het eerdere enthousiasme rondom de luxe van communiceren via een kastje, in woord, beeld en geluid en op welke afstand dan ook, slaat steeds meer om in de behoefte om juist wat vaker onzichtbaar en afwezig te willen zijn. Er dreigt voor sommigen een leven te ontstaan waarbij de uren schermtijd per dag overheersen ten opzichte van de contacttijd in en met de echte wereld. De intentie van een routinematig geplaatst hartje, een vluchtig kiekje of een digitale duim verlangt soms naar meer menselijke context. Er zit blijkbaar een grens aan onze capaciteit om digitaal gehoord en gezien te moeten worden.

Daar waar sociale aspecten blijven veranderen en kantelen, hebben kunstenaars de gave en de vrijheid om in te spelen op actuele maatschappelijke thema’s en ons zodoende op creatieve wijze een spiegel voor te houden. Een van de meest (on)opvallendste kunstenaars van de laatste jaren is de Chinese camouflagekunstenaar Liu Bolin, ook wel treffend The Invisible Man genoemd. Bolin startte zijn opmerkelijke kunstproject Hiding In The City rond 2005, nadat het kunstenaarsdorp Suo Jia Cun in Beijing, waarin hij werkte, werd vernietigd. Hij liet zich fotograferen voor zijn atelier, dat volledig in puin lag. Om hem op de foto te ontdekken moet je goed kijken. Hij is namelijk in zijn geheel geschilderd in de kleuren van de plek waar hij voor staat, tot in de kleinste details aan toe, waardoor hij één lijkt te worden met de omgeving en op lijkt te lossen als individu.

Er volgden daarna vele andere foto’s waarin de kunstenaar in diverse settings onherkenbaar geportretteerd wordt. Zo wordt hij op een andere foto één geheel met een aantal supermarktrekken die vol staan met plastic flessen en blikjes frisdrank. Hiermee wil hij een statement maken tegen de wegwerp- en consumptiemaatschappij. Met zijn geëngageerde kunst is Bolin een menselijke kameleon met een bijzonder gevoel voor het overbrengen van een boodschap, door op de voorgrond te treden zonder zelf zichtbaar te willen zijn. Het is een ontnuchterende manier van jezelf uiten door aanwezige afwezigheid. Een bescheiden vorm van communiceren die vanwege zijn verstilling des te harder schreeuwt om aandacht.