STOP CETA! Het is nu of nooit

Een vrijhandelsverdrag met Canada waardoor multinationals straks de Nederlandse overheid in speciale gerechtshoven voor miljarden kunnen aanklagen als er wetgeving wordt gemaakt die ‘hun winst in de weg staat’. Dat is in één zin de samenvatting van CETA. De Nederlandse samenleving van links tot rechts is tegen dit vrijhandelsverdrag. Toch dreigen twijfelende partijen in de Tweede Kamer CETA in februari 2020 definitief goed te keuren. Tijd om onze democratie te verdedigen en nogmaals met één stem luid en duidelijk van ons te laten horen.

Het gebeurt zelden maar er zijn onderwerpen waar iedereen het roerend over eens is. Boeren, dierenactivisten, milieuorganisaties, juristen, journalisten, werknemers, consumenten, linkse en extreemrechtse politieke partijen. Ze zijn allemaal tegen het vrijhandelsverdrag CETA. Waarom? Omdat het voor iedereen die ook maar één blik op het verdrag werpt duidelijk is dat we onze democratische rechten opgeven als we dit invoeren. CETA gaat naast het veranderen van handelstarieven, vooral over een uitgebreid claimsysteem voor multinationals. In het speciale ICS-hof kunnen multinationals straks voor miljarden de Nederlandse overheid aanklagen als die beleid maakt die ‘tegen hun verwachte winst ingaat’.

Hoe ziet dit er in de praktijk uit? Stel je voor. De Nederlandse overheid besluit om te zorgen voor meer toegankelijke en betaalbare huurwoningen. De kinderopvang betaalbaar te maken met goede huisvesting en genoeg leidsters. De klimaatcrisis serieus te nemen door de gaswinning in Nederland te stoppen. Boeren een eerlijke prijs voor hun producten te geven. En multinationals netjes belasting te laten betalen net zoals iedere andere burger. Onder CETA kan de Nederlandse overheid voor ieder van deze beleidsmaatregelen aangeklaagd worden door multinationals op straffe van miljarden aan schadeclaims. Waarom? Omdat multinationals wiens naam wij nog nooit hebben gehoord exorbitant veel winst maken met het exploiteren van diensten in onze samenleving. Zo zijn grote delen van onze kinderopvang in handen van investeringsmaatschappij Onex, worden onze huizenprijzen opgedreven door vastgoedbelegger Brookfield Asset Management en onze gasvelden geëxploiteerd door gasbedrijf Vermillion. CETA geeft hun en duizenden andere bedrijven wettelijk recht op deze winst. Ook als de winst ‘verwacht’ is en alleen mondeling in het heden of verleden is toegezegd.

Waarom zouden politici een verdrag sluiten dat hun eigen democratie vleugellam maakt? Een goede vraag waar geen duidelijk antwoord op lijkt te zijn. CETA is een groot verdrag dat al meer dan 7 jaar in de maak is. In ieder stadium van dit proces hebben lobbyisten van multinationals vrij toegang tot politici terwijl de meeste burgers geen idee hebben waar überhaupt over wordt gepraat. CETA is uitonderhandeld in een periode waarin het neoliberale idee regeerde dat winst van multinationals goed is voor de economie en via een ‘trickle down’ effect vloeit in de portemonnee van burgers. Deze theorie is achterhaald. Er blijkt in de afgelopen 30 jaar eerder een ‘suck up’ effect te zijn geweest waarin multinationals geld, arbeid, gemeenschapsgoederen en welzijnsdiensten wegzuigen van burgers. Toch verdedigen Europese en Canadese politici nog steeds met verve het idee dat meer rechten voor ‘investeerders’ gaat zorgen voor een gezonde economie. Minister Kaag pleit voor een invoering van het verdrag, met name om gezichtsverlies in de EU te voorkomen, maar geeft tegelijkertijd toe dat als de onderhandelingen nu zouden plaatsvinden ICS waarschijnlijk geschrapt zou worden.

Voor wie nu denkt: dat zal toch wel loslopen met die rechtszaken. Het ICS-claimsysteem voor multinationals is geen nieuwe uitvinding. Het is een variant op de ISDS-clausule die al in meer dan 3324 handelsverdragen zit. Voor zover bekend zijn er in 547 ISDS-zaken meer dan 570 miljard euro aan claims ingediend. Daarnaast zijn er zaken waarbij de hoogte van de claims niet bekend is of zaken die geheel onder de radar blijven. De ISDS-rechtszaken eindigen regelmatig in een schikking waarbij overheden beleid terugdraaien, uitzonderingen maken voor buitenlandse investeerders of grote geldbedragen uitkeren.

De ISDS-clausule, waarbij claims worden ingediend bij geheime arbitragehoven, kreeg de afgelopen jaren flink wat kritiek te verduren. Vandaar dat in de CETA-onderhandelingen ISDS werd vervangen door een nieuwe ICS-clausule. In ICS zijn de speciale gerechtshoven niet langer geheim en is iets meer vastgelegd over de rechten van overheden. Maar de kern van de zaak blijft overeind: bedrijven kunnen nog steeds overheden aanklagen voor beleid dat hen niet bevalt. In Nederland kunnen straks meer dan 14.000 bedrijven met Canadese eigenaren, aandeelhouders of dochterondernemingen gebruik maken van het ICS-claimsysteem. Volgens juridische experts is dit een aanslag op onze nationale en Europese rechtsstaat. En het gaat de Nederlandse overheid onnodig miljarden kosten, want de overheid zal ongeacht haar politieke kleur altijd beleid maken dat ingrijpt op vlakken van de samenleving waar multinationals actief zijn.

Het vrijhandelsverdrag CETA trad in 2017 al deels in werking. Dit betekent dat o.a. de handelstarieven voorlopig zijn ingevoerd. Maar de ICS-clausule moet éérst door alle nationale parlementen in de Europese Unie worden goedgekeurd. Deze maand stemmen de Nederlandse Tweede Kamer, en indien nodig de Eerste Kamer, over beide onderdelen van het handelsverdrag. De stemming is nog onbeslist. De PvdA trok dit najaar, kort na de boerenprotesten, haar steun voor CETA in. De ChristenUnie is duidelijk tegen maar wordt nu onder druk gezet door de coalitie om voor te stemmen. Mocht het verdrag in de week van 18 februari door de Tweede Kamer komen, dan kan het daarna nog in de Eerste Kamer worden tegengehouden.

Wat kan jij als burger doen om CETA te stoppen? Meer dan je denkt. Deel de komende twee weken alle opiniestukken die over CETA verschijnen. Stuur een mail aan ChristenUnie fractievoorzitter Joël Voordewind met de vraag om voor zijn eigen principes te blijven staan en verzoek 50Plus en SGP om ook in de Eerste Kamer hun rug recht te houden (www.wijstoppenceta.nl). Kom op woensdag 12 februari om 13.00, vlak voor het debat over CETA, naar het Plein naast het Binnenhof. Na dit debat hebben onze volksvertegenwoordigers nog een week de tijd om te bedenken of ze voor of tegen de uitverkoop van onze democratie stemmen.”