Stoom afblazen bij de nieuwjaarsviering heeft averechts effect

Na de onvermijdelijke teleurstellingen en tegenslagen van het jaar, hebben we met de jaarwisseling behoefte aan mateloosheid en rumoer, zei publieksfilosofie Marli Huijer in de Volkskrant. Ze werd aangevuld door bestuurssocioloog Mark van Ostaijen: “De mens wil op gezette tijden het ventiel opendraaien en de lakens lekker opschudden.” Als psycholoog voel ik me geroepen dit recht te zetten, voordat deze wijsheden een eigen leven gaan leiden.

Catharsis Deze uitspraken lijken te verwijzen naar het idee dat mensen af en toe hun frustratie moeten afreageren; te ontladen, zodat ze het ‘kwijt zijn’. Het is een theorie uit de tijd van Freud en de stoommachine: dat je onaangename gevoelens kwijt kunt raken door ‘stoom af te blazen’ en het ‘eruit te gooien’; het catharsis-principe. En inderdaad is uit onderzoek gebleken dat mensen agressiever reageren wanneer ze gefrustreerd of boos zijn.

Helaas blijkt ook dat ontlading juist helemaal niet werkt, integendeel: agressie en vijandigheid nemen alleen maar toe wanneer mensen bijvoorbeeld kijken naar agressie op film of verbaal of fysiek hun agressie uiten, bijvoorbeeld door tegen een boksbal te slaan. Het uiten van agressie bevordert nieuwe uitingen van agressie. Er is geen enkel empirisch bewijs voor de catharsis-gedachte. Mensen die erin geloven hebben wel sterker de behoefte aan afreageren als ze boos zijn, maar ook bij hen is het effect averechts.

Lekker los Zoals het denken aan agressie al een zelfversterkend effect kan hebben, geldt dat vermoedelijk ook voor het vooruitzicht op een avond waarop je ‘lekker los’ kan gaan. Er zijn veel redenen om ons te bezinnen op onze oudejaarsviering, en het is begrijpelijk dat er behoefte is om ook naar de voordelen ervan te kijken. Maar het psychologisch effect is daar in elk geval niet één van, voor zover ik kan nagaan op basis van de huidige kennis.

Een betere methode om van boosheid en vijandigheid af te komen, is afleiding zoeken; de aandacht richten op gedachten of activiteiten die niet met agressie verenigbaar zijn, bijvoorbeeld iets doen dat vrolijk, ontspannen, saamhorig of behulpzaam is. De Waddenstranden helpen opruimen zou bijvoorbeeld een goede methode zijn.