Stolpersteinen en het geweten van Nederland
Men leest de krant, men kijkt tv, checkt een nieuwssite, maar hoeveel daadwerkelijk besef sijpelt feitelijk naar binnen?
Ze zijn inmiddels door het hele land te vinden, maar het blijft een schokkende aanblik. Het glanzend messing van versgelegde Stolpersteinen. Het maagdelijk wit zand uitgewaaierd rond een zojuist gelichte tegel, waar voor altijd besmeurde plaatsnamen als Auschwitz, Ravensbrück en Bergen-Belsen ons meedogenloos de geschiedenis in slepen.
Die Stolpertein is een struikelsteen. Letterlijk. Bedoeld om even halt te houden, besef van onmenselijk groot leed te laten inzinken en peinzend de weg te vervolgen. ‘Hier woonde...’ en dan volgen de pijnlijke personalia. Men kijkt soms op tegen moderne puien die alleen nog de plaats markeren. Die originele deuren waardoor men is weggevoerd om nooit terug te keren zijn allang verdwenen. Weeklagende vensters waarachter hartverscheurend menselijk drama plaats vond zijn vervangen door kunststof kozijnen maar de geest is op die plek altijd blijven hangen. Zelfs nieuwbouwmuren echoën het onvoorstelbaar leed.
Een oude mannenhuis in Den Bosch waar men over een heel rijtje stenen moet stappen, de gruwelijke betekenis van stenen voor een weeshuis in Dordrecht. Het beladen ‘Scholtenhuis’ te Groningen werd misbruikt als ‘Aussenstelle van de Sicherheitsdienst’ waar de beruchte SD-beul Ernst Knorr stevig huishield. Het pand overleefde de oorlog niet en op dezelfde plaats staat vandaag de dag een prachtig hotel. Hier geen Stolpersteinen maar evenwel een plaquette in de buitenmuur die herinnert aan de afgrijselijke gebeurtenissen die hier ooit plaats vonden. ‘Hier stond ’t huis van het Nazisme, van Hakenkruis en van SS. Hier gaven zij Germaanse les in gruwelijk sadisme. Hier hebben zij, die voor de vrijheid streden, onmenselijk geleden’. Het wrikt enigszins dat in de martelkelders van toen, waar ooit de SS/SD hun slachtoffers maakten, nu een health-spa is gelocaliseerd.
Los van de nog altijd durende conflicten in het Midden-Oosten, vraagt men zich überhaupt zo nu en dan af hoe het heden ten dage is gesteld met met historisch besef van de bevolking. Men leest de krant, men kijkt tv, checkt een nieuwssite, maar hoeveel daadwerkelijk besef sijpelt feitelijk naar binnen? Beslist geen pleidooi hier voor die bedenkelijke, internationale plaag die ‘Excuuscultuur’ heet. Die hysterie die inmiddels iedere intelligente discussie in een stalen houdgreep heeft en alle redelijkheid verstikt. Wél een oproep tot zelfonderzoek en rustig beraad-met-eigen-gedachten. Contemplatie, het domein waar eigen waarheid en die van de wereld om ons heen wordt gewikt en gemiddeld.
Wie heeft eigenlijk de ‘hele Lou de Jong’ nog in de kast staan en heeft dat hele oeuvre daadwerkelijk gelezen (én als zinvol ervaren)? Ook die vraag dient zich aan bij het zien van een interview dat Ischa Meijer ooit voerde met de historicus. De Jong, die zich ‘De Tweede Wereldoorlog’ tot levenswerk maakte en zo het Nationaal oorlogstrauma boekstaafde. Zijn nalatenschap, een kruising tussen een encyclopedie en een geschiedkundige beschrijving van die vijf gitzwarte jaren.
De Jong dacht aanvankelijk dat het verhaal met drie delen bekeken zou zijn en naar zijn inschatting zou de publieke belangstelling voor de Tweede Wereldoorlog wellicht nog een jaar of vijftien, twintig onder de bevolking leven, waarna het NIOD kon worden opgedoekt. Hij vergiste zich echter deerlijk in de ‘Condition Humaine’ en latere maatschappelijke ontwikkelingen. Alles zou anders lopen en Het Nederlands Oorlogsinstituut, opgericht door Nico Posthumus, zou zijn levenswerk worden.
Lou de Jong kwam, in Meijers woorden, uit“..een klein milieu”, wat de Jong beaamde. Hij was jong, ijdel en wilde ‘applaus’. Pas jaren later, in (psycho-)analyse ontdekte hij zijn eerzuchtige aard. Het overlijden van zijn broer Sally die hem in alles overtrof, cum laude promoveerde maar eind mei ’45 in Buchenwald overleed, had bij hem op de achtergrond altijd jaloerse gevoelens doen sluimeren. De Jong, immer benaderd als autoriteit, was in zijn gesprek met Meijer eerlijk over zijn ambitieuze aard maar durfde ook zijn menselijke kant, zijn kleingeestigheid te benoemen. Zou de Nederlander anno nu, zichzelf, bij het aantreffen van een Stolperstein ook zo tegen het licht durven houden?
Praat mee
Reacties (10)
Nederlanders waren tijdens de Duitse bezetting het meest dociele volk, reden waarom Nederland kampioen jodenvervolgen was, er kwamen percentueel gezien zelfs meer joden om als uit Duitsland zelf. Deze stolperstenen zijn een prima middel om daar nog even aan te herinneren.
[Zou de Nederlander anno nu, zichzelf, bij het aantreffen van een Stolperstein ook zo tegen het licht durven houden?]
.
Ik heb een andere vraag. Waar blijft de reconcilliation?
.
En nog een: kan het opnieuw gebeuren dat Nederland een deel van zijn bevolking laat afvoeren?
.
En de laatste: doet Nederland er alles aan om 'Nooit meer' inhoud te geven?
.
Zie ook: https://rightsforum.org/nederlandse-pro-israelpolitiek-heeft-nu-ook-de-genocide-horde-genomen/
Sachs
De juiste vragen op de juiste plaats.
Het doet pijn als je regeringswoordvoerders/vertegenwoordigers hoort spreken en kransen ziet leggen.
Nooit weer heeft voor hen geen enkele inhoud.
Aan de meeste NL-ers zijn Stolpersteine helaas niet besteed. Israël pleegt een genocide, en men kijkt gewoon de andere kant op. En, nota bene, vaak vanwege Auschwitz. Maar als Auschwitz ons een les leert is het dat racisme altijd verkeerd is!
"Los van de nog altijd durende conflicten in het Midden-Oosten ... hoe het heden ten dage is gesteld met met historisch besef van de bevolking." (Wat een constructie). Er is niets mis met ons historisch besef. Tenzij je een pavlov-reaktie wil kunnen uitlokken.
Het is simpel. Iedereen die het uitmoorden van de Palestijnen ziet, nu al 15 maanden lang, weet exact wat 'historisch besef' is. Elk kind dat 'holocaust-onderwijs' heeft gekregen, vraagt: "En de Palestijnen dan?"
Ik kan geen enkel respect opbrengen voor mensen die zich bezig houden met de jodenvervolging en dan tegelijk amechtig proberen de Palestijnse genocide geheel buiten zicht & gevoel te houden.
[Ik kan geen enkel respect opbrengen voor mensen die zich bezig houden met de jodenvervolging en dan tegelijk amechtig proberen de Palestijnse genocide geheel buiten zicht & gevoel te houden.]
.
Goed gezegd. Ik ben het met u eens. En er zijn er nogal wat van.
Vandaag eren we de Russische strijdkrachten die Auschwitz bevrijd hebben nu 80 jaar geleden. Ten koste van ruim 26 miljoen doden. De Jong heeft heel wat boeken vol geschreven die eigenlijk met de inzichten van nu, en vooral met alle weerstand die er altijd tegen de inhoud geweest is, nog wel een keer geredigeerd zouden mogen worden.
De onduidelijkheid over de actieve en passieve houding van Nederland zowel in de tijd voor de Duitse inval als tijdens de deportaties heeft de geschiedenislessen altijd gekleurd.
De stenen zijn een mooi initiatief. Vooral omdat degenen die terug wisten te keren, een hoofdstuk wat onderbelicht is, geconfronteerd werden met een ander soort bezetting.
Voor mij is WWII redelijk abstract, maar ik heb een eigen oorlog gehad, heel anders welliswaar. Met abstract bedoel ik dat het voor mij niet te bevatten is, het is te groot al dat individuele leed wat een groot gezamelijk leed werd.
In Frankrijk zag ik ergens een kerkhof met allemaal witte kruizen, best veel ook, anoniem als je over dat hele leger van kruizen keek. Redelijk schoon en goed bijgehouden, en ergens was een veldje, buiten dat kerkhof waar wat zwarte kruizen stonden. Gevallen Duitsers die ook nabestaanden hadden en misschien op een gegeven moment wisten dat hun vader of opa op een verwaarloosd veldje lag, onder een zwart kruis.
Zelfs na hun dood waren het twee legers tegenover elkaar.
Lou de Jong ken ik van naam, maar nooit iets van gelezen. Voor mij eigenlijk niet nodig want ik kan de opkomsten van nieuwe fühers live zien, in mijn land en op mijn smartphone.
Bij je bezoek aan het Fremantle War Memorial krijg je een kaartje die je via het persoonlijke audiosysteem de belevenissen van gesneuvelden in WO1 vertellen. Van alle partijen. Dat zie je op steeds meer plaatsen, ook daar waar WO2 herdacht wordt. Mensen beginnen steeds beter te begrijpen dat de leiders alles te verwijten valt, maar dat de soldaten anders bekeken moeten worden.
Tientallen jaren later is het makkelijk om een kinderlijk simpele mening te hebben, maar uiteindelijk kunnen alleen de gevallenen hun eigen verhaal vertellen.
Hoeveel jaar zal het duren voordat dat soort steentjes in Israël overal te zien zijn zoals in Duitsland het geval is?
U voorziet na een inval in Israël een jacht op joden en hun deportatie naar vijandige buurlanden waar ze vernietigd worden? Die wens leeft zeker onder grote delen van die buurlanden en ook onder niet weinigen hier in het Westen maar gelukkig hebben we ons nu geleerd van de geschiedenis zo voorbereid dat het uitgesloten is.
@Anna R. Chist,
Als Israel heel Palestina in bezit heeft, dan zullen er in het Palestijnse gedeelte heel veel stolpersteine voor vermoorde en gedeporteerde Palestijnen liggen. Hele straten kunnen er mee geplaveid worden.
"maar gelukkig hebben we ons nu geleerd van de geschiedenis zo voorbereid dat het uitgesloten is. "
.
Gezien de rest van deze reactie heb jij niets maar dan ook helemaal niets geleerd. Je staat onderhand te kwijlen bij het israelische geweld, geweld dat, als het aan israel ligt aan alle joden wordt toegeschreven.
@ Puck Jansen
Jij schrijft: U voorziet na een inval in Israël een jacht op joden en hun deportatie naar vijandige buurlanden waar ze vernietigd worden?
Zij bedoelt dat dit de Palestijnen overkomt. En dat is een realistisch scenario gezien de uitspraken van Trump. Maar jij hebt allang duidelijk gemaakt dat dit voor jou geen probleem is. Overigens dit maakt ook de zonloosheid van die struikelstenen duidelijk. De bedoeling daarvan is dat het leed van toen mensen van nu niet overkomt. Maar jij kent de stenen, je weet waarvoor ze bedoeld waren en dat er een volk wordt vernietigd boeit je niet.
@Jansen,
Uw reactie is te schandalig om woorden aan vuil te maken.
We worden eindeloos geconfronteerd met dit verleden met dit trauma en deze schaamte. Jij zult ook lijden. We komen er nooit meer vanaf. Kunnen we het ook gewoon in de boeken laten staan en er een aantal lessen over geven? Het is alsof elke nieuwe Nederlander die geboren wordt opgezadeld wordt met deze verschrikkingen zodat je er ook een gevoel bij krijgt. Gedeelde smart is halve smart nietwaar. De slachtoffers en de daders zullen het ook wel fijn vinden om bevrijd te worden.
Hoe anders is dat in bijvoorbeeld Indonesië. Geen jaarlijkse herdenkingen en theater maar zand erover we gaan een hoofdstuk afsluiten.
Misschien kan het in NL ook wat minder in de toekomst. Het Herinneringscentrum Kamp Westerbork heeft voor kinderen vanaf 6 jaar een speciale route georganiseerd. In de luisterpalen op het kampterrein zijn fragmenten te horen uit het boek Kinderen met een ster van Martine Letterie.
https://kampwesterbork.nl/programma/activiteiten
Ik zou zeggen, stop daar mee. Het is genoeg geweest.
Ik ben een aantal maal in Westerbork geweest, ook met de kinderen. Is gewoon heel leerzaam.
Een paar maanden geleden werd ik in het voormalige Breslau nog herinnerd aan de geschiedenis, waar de complete joodse bevolking gewoon is uitgemoord. En hoe dat in zijn werk ging, zag ik in de film 'The Pianist', afgelopen weekend.
Allemaal heel indrukwekkend.
Waar ik alleen onpasselijk van wordt: je kunt geen discussie voeren, of mensen halen de tweede wereldoorlog weer van stal.
Waarom er mee stoppen? Is het te pijnlijk voor je?
Al met al heeft de wereld nietsgeleerd van de genocide. Het gaat gewoon door. Nu zijn het de joden zelf, die genocide en deportaties plegen op een hele bevolkingsgroep.
De Nationale Indië-herdenking op 15 augustus is een gebeurtenis die sinds 1988 jaarlijks op 15 augustus plaatsvindt bij het Indisch Monument in Den Haag. Alle reden daartoe net als de Nationale Dodenherdenking. U bevestigd met uw weerstand duidelijk gevoed door afkeer van slachtoffers en nazaten van voornaamste getroffen bevolkingsgroepen het belang alleen maar.
Leman
Nu zitten we middenin diezelfde drek, AfD, Musk, Trump, Le Pen, Orbán, Meloni, Wilders etc, én Netanyahu hoort daar ook bij. Nazi sympathisanten of nazi praktijken.
Het lijkt me voorlopig prima om kinderen en jong volwassenen een referentiekader te geven hoe kwaad en wreedheid er uit kan zien, want sommige van hun ouders hebben daar duidelijk niets van geleerd.
Het is absoluut anders in Indonesië!
De Jappenkampen werden bevolkt door de neokolonisatoren.
Geen vergelijking met de situatie vanaf 1940 in Nederland.
Ook waren er geen gaskamers om simpelweg zo snel mogelijk en effectief mogelijk uit te moorden.
Jappenkampen waren concentratiekampen, geen vernietigingskampen.
@Gajes
Gezien de namen die u noemt moet ik denken aan een uitspraak van Churchill
De fascisten van de toekomst noemen zich antifascisten.
.
De joden hebben, als ik de demonstranten in Amsterdam zo zie, meer te vrezen van GL en Denk dan van de PVV.
@BartP2
"Waar ik alleen onpasselijk van wordt: je kunt geen discussie voeren, of mensen halen de tweede wereldoorlog weer van stal. "
---
Waar ik dan weer niet tegen kan zijn mensen die elke steekhoudende vergelijking mey WO2 of de Holocaust, blindelings en koppig blijven ontkennen.
@Gerygr
Los van de rest van uw reactie, dit:
"Jappenkampen waren concentratiekampen, geen vernietigingskampen."
-
Is een valse tegenstelling, dat sluit elkaar niet uit.
Tja, Volrin,
Mijn vader, slachtoffer van de beulen in Amersfoort, Vught en later het onbekende Leonberg.Hij overleefde waar anderen bij bosjes stierven door hun ontberingen.
De ondervoeding, martelingen en ziektes deed hen sterven door hun dwangarbeid of moord vanwege afschrikking van andere gevangenen.
Volrin,
Iets duidelijker:
Een vernietigingskamp is een concentratiekamp gericht op grootschalige moord.
Zo snel en effectief mogelijk uitmoorden.
In een concentratiekamp voor gestraften werkten slaven, zij werden niet actief vermoord, behalve bij wijze van straf, de openbare executie.
En anderen stierven door het uithongeren, de kou, de ontberingen van hun met eigen handen uitgevoerd graaf-en hakwerk in onvoorstelbare omstandigheden, tyfus en andere dodelijke ziektes waren hun doodsoorzaak.
@ Willem D2
.
[De joden hebben, als ik de demonstranten in Amsterdam zo zie, meer te vrezen van GL en Denk dan van de PVV.]
.
Handig he, die Joden? Ik neem aan dat u zelf niet Joods bent?
Het enige wat Lou de Jong niet juist beschreef, was de heldenrol van veel vrouwen in het verzet.
De verzetsgroepen werden geleid door mannen, die vooral vrouwen het koerierswerk of smokkelwerk lieten doen.
Een toevoeging, die ik uiterst belangrijk vind.
Na een langzaam doordringend besef, dat vrouwen gelijkwaardig zijn aan mannen, zien we nu een tegenovergestelde tendens, de misogynie neemt toe.
Orthodoxe gelovigen winnen terrein.
In het gangbare onderzoek naar de oorlog zijn vrouwen maar zelden onderwerp van onderzoek geweest . Dat terwijl toen de Duitsers ook de niet-joodse bevolking begonnen te terroriseren, honderden koeriersters het land door fietsten, op fietsen zonder banden, met wapens, boodschappen, waarschuwingen, kopij en lood voor de illegale pers, etcetera.
Zeer recent is er een boek gepubliceerd over Friese vrouwen in het verzet.
Geschreven door Hessel de Walle (2025)
Vrouwen van het Friese verzet - Gevecht op vele fronten
https://www.tracesofwar.nl/books/6548/Vrouwen-van-het-Friese-verzet.htm
Altijd op de hoogte blijven van het laatste nieuws?
Meld je hieronder gratis aan voor Joop NL. Iedere donderdag een selectie opvallende nieuwsverhalen, opinies en cartoons in je mailbox.
In Groningen bevinden de stolpersteinen zich in de Folkingestraat, net als de Synagoge. Bezoekers die per trein arriveren komen er op weg naar het centrum langs.