Staatssecretaris Marnix van Rij: Tweede Kamer kijkt bij kindertoeslagschandaal te weinig in de spiegel

De Tweede Kamer is medeverantwoordelijk voor de ellende die ontstaan is in het kindertoeslagschandaal en toont hierin te weinig zelfreflectie. Dat zegt staatssecretaris Marnix van Rij (Fiscaliteit en Belastingdienst) in de podcast Betrouwbare Bronnen.

De affaire leidde tot het aftreden van het kabinet Rutte III. Volgens Van Rij was de oorspronkelijke gedachte van de kindertoeslag heel goed: “Met name mensen aan de onderkant die de zorgkosten, kosten voor kinderen en voor huisvesting niet konden betalen kregen een toeslag. Het is fout gegaan bij de Bulgarenfraude. Toen bleek dat er misbruik werd gemaakt en is de wind totaal uit een andere hoek gaan waaien. Er is toen gezegd: als jij teveel krijgt, dan gaan wij uit van kwade trouw. En daar heeft de hele Tweede Kamer toen voor gestaan. Inclusief mijn eigen partij, het CDA. En nooit is er door Kamerleden een zelfreflectie geweest van: we hebben toen een verkeerde wet gemaakt; wij hadden dat criterium niet moeten invoeren. Los van het feit dat er door de Belastingdienst fouten zijn gemaakt en door de rechter."

Van Rij sluit hiermee aan bij de visie van journalist Jesse Frederik in het boek ‘Zo hadden we het niet bedoeld’. “Dat is een erg goed boek dat dan ook terecht zo heet.” Frederik verweet Kamerleden als Renske Leijten (SP) en Pieter Omtzigt (toen CDA) dat ze onvoldoende keken naar de rol die de Kamer zelf speelde bij het ontstaan van de affaire.

De Belastingdienst ging vaak keihard om met ouders waarvan de kindertoeslag-aanvraag niet zorgvuldig was ingevuld. Maar, zei Jesse Frederik destijds in Betrouwbare Bronnen, het handelen van de Belastingdienst kwam niet uit de lucht vallen. “Daar zit wetgeving achter en rechterlijke uitspraken waarin het handelen van de Belastingdienst wordt goedgekeurd. En daar zit de ook de Tweede Kamer achter en de media die heel streng aandrongen op bestrijding van elk misbruik. De Belastingdienst handelde op basis van wetgeving. En naar die hardvochtige regels keek niemand meer”, aldus Frederik.

Toen aan het licht kwam dat Bulgaren in Nederland via nep-adressen op grote schaal zorg- en huurtoeslag aanvroegen, heeft de Tweede Kamer zich volgens Van Rij laten meeslepen door de wens die fraude met wortel en tak uit te roeien. “Dat je je dan door een Bulgarenfraude door emoties laat overmannen, en dan dus eigenlijk ervan uitgaat dat iedereen die ten onrechte een toeslag heeft gehad of teveel heeft gekregen een boef is – om het even in gewoon Nederlands te zeggen – en dat er dus van kwade trouw sprake is. Daar is het fout gegaan.”

Volgens de staatssecretaris, die in Rutte IV verantwoordelijk is voor de Belastingdienst (en zijn collega-staatssecretaris Aukje de Vries voor de toeslagen), ging de Kamer in de periode 2012-2013 ‘in de overdrive’: “Naar aanleiding van één fraudezaak. Jesse Frederik laat in zijn boek zien dat de fraude maar een heel klein deeltje was (0,005 procent) van het totaal wat er aan bedragen omging in de toeslagen.”

Hij benadrukt: “Dit is geen kritiek op de Tweede Kamer. Ik ben zelf lid van de Eerste Kamer geweest, dus ik weet hoe ingewikkeld het is om medewetgever te zijn. Maar: net zo goed als elk kabinet en iedere bewindspersoon aan zelfreflectie moet doen, moeten ook de andere instituten in de parlementaire democratie dat doen. Want dit zijn heel ingewikkelde regelingen waar gewone mensen moeite mee hebben en die kwade trouw die is er vaak niet. Het kan zijn dat het fout gaat omdat ze in de problemen zitten of andere dingen aan hun hoofd hebben - een echtscheiding of weet ik wat - en dat besef heeft de wetgever toen niet gehad; die reflectie is er onvoldoende geweest.”

Van Rij roept de Kamer op, het voortaan anders te doen: “Bij het maken van nieuwe wetten ben ik het helemaal eens met het rechtsstatelijke beginsel en dat we naar de menselijke maat moeten kijken. Maar dan moeten we af en toe misschien ook een stapje terug doen of iets niet doen als we een wet maken. En ons vooral niet laten overmannen door de emoties van het moment.”