Het Spuiforum: stuitende naïviteit of gecalculeerde oplichterij?

Wie het verhaal van het Spuiforum al een tijdje volgt, weet dat deze kwestie al vanaf het begin velen hoofdpijn bezorgt. Onder het vorige college was het wethouder prestigeprojecten Marnix Norder (PvdA) die per se een miljoenen verslindend cultuurpaleis (mét champagnebalkon) wilde zien verrijzen aan het Haagse Spui. De bestaande theaters aldaar, onder meer ontworpen door Rem Koolhaas, werden plotseling afgeserveerd als ‘tijdelijke gebouwen’ die geen renovatie waard waren. Dat de zaal van het Nederlands Dans Theater wereldwijd gevierd werd als één van de beste was ineens niet meer relevant. Toenmalig raadslid Joris Wijsmuller trok als geen ander ten strijde tegen deze megalomane geldverspilling van Dubai-achtige proporties.

We spoelen even door naar november 2014. Joris Wijsmuller was inmiddels geen raadslid meer, maar cultuurwethouder. Waar hij glansrijk de verkiezingen had gewonnen met een felle campagne tegen het Spuiforum presenteerde hij het oude plan nu in een nieuw jasje, alsof hij het zelf had bedacht. Bij velen rees de vraag: is die arme Joris door zijn nieuwe coalitiegenoten in het pak genaaid? Of verkoos hij de macht en roem van het wethouderschap boven zijn principes?

Blanco cheque De SP was kritisch en noemde de nieuwe plannen in november 2014 ‘ondoorzichtig, ondoordacht en onverantwoord’, een ‘opgewarmde magnetronversie van het oude plan’ en ‘een mystery box die je wint op de kermis’. Één van de belangrijkste redenen van de kritiek was de manier van beslissen: waar normaal gesproken de gemeenteraad als democratisch orgaan het laatste woord heeft over het goed- of afkeuren van het plan, werd de beslissingsbevoegdheid bij dit plan door een meerderheid van de gemeenteraad al vooraf volledig overgeheveld naar het College.

Er was nog geen schets beschikbaar, maar de coalitiepartijen in de Haagse gemeenteraad waren er nu al van overtuigd dat het college geen enkele democratische controle meer nodig zou hebben om de plannen goed te keuren. Wethouder Wijsmuller en de bouwers werden bij voorbaat op hun blauwe ogen vertrouwd met een slordige 180 miljoen aan publieke middelen. Maar hoe kun je een plan goedkeuren dat er nog niet is? ‘Ach, dat zal wel loslopen’, was in de wandelgangen de reactie wanneer ik me erover opwond. Alles zou verder wel achter de schermen worden geregeld. De SP bood wethouder Wijsmuller als ludieke actie een ‘blanco cheque’ aan, maar dat gebaar kon hij helaas niet waarderen.

Een ander punt van kritiek was de enorme haast waarmee dit project er plotseling doorgejast moest worden. De deadlines die werden aangekondigd waren onhaalbaar krap: nadat het budget in het najaar van 2014 was goedgekeurd moest het project binnen een jaar worden aanbesteed. Om de opleveringsdeadline van medio 2019 te halen zou men dit jaar al moeten beginnen met de bouwwerkzaamheden.

Ook de vorm van aanbesteden baarde zorgen. Aan de potentiële bouwers werd niet simpelweg gevraagd wat hun plannen waren en hoeveel deze zouden kosten: het uitgangspunt was dat zij moesten aantonen wat zij precies konden realiseren voor een vast bedrag à 176,6 miljoen euro. Eventuele meerkosten, bijvoorbeeld door vertragingen, zouden volgens wethouder Wijsmuller voor rekening van de bouwer komen. Maar critici waarschuwden toen al: de bouwwereld weet met zo’n aanbesteding wel raad. Ze presenteren een prachtig plan, maar zullen vervolgens op alle mogelijke manieren proberen om zo goedkoop mogelijk te bouwen en de gemeente toch te laten opdraaien voor zogenaamde ‘extraatjes’. Die 176,6 miljoen is immers dan al in de pocket.

Wethouder wringt zich in allerlei bochten Inmiddels is gebleken dat de bouwcombinatie van VolkerWessels, die de aanbesteding won met een opgeleukte blokkendoos, nu inderdaad allerlei shortcuts neemt. Volgens de welstandscommissie voldoet het ontwerp niet aan de kwaliteitseisen, bijvoorbeeld als het gaat om materiaalgebruik. Ze zeggen het netjes, maar de strekking van het oordeel is helder: we willen jullie goedkope troep niet op zo’n prominente locatie in onze stad. Vooraf was bovendien een bepaald aantal parkeerplaatsen afgesproken. De bouwer zegt nu: “We bouwen de helft, is dat ook goed?” Waarop de wethouder niet eist dat ze aan de afspraken voldoen, maar simpelweg reageert: “Prima hoor, we hebben er eigenlijk toch niet zoveel nodig.” Krijgen we dan korting? Welnee. Zoals voorspeld heeft de ontwikkelaar al door laten schemeren dat het bouwbudget te laag is om aan alle eisen te voldoen. Kortom: als wij de kwaliteit willen die ons beloofd is, moet er nóg meer geld worden neergeteld. Een truc die insiders uit de bouwwereld van mijlenver zagen aankomen.

Omdat de bouwer niet voor de opgelegde deadline een deugdelijk ontwerp kon presenteren, staat de volkomen onrealistische planning van het college bovendien nu al onder druk. Dit zal onvermijdelijk gevolgen hebben voor de verschillende organisaties die medio 2019 zeker willen zijn van een plekje in het nieuwe cultuurpaleis: het Nederlands Danstheater, het Residentieorkest en het Koninklijk Conservatorium. Bovendien is nu al duidelijk dat deze instellingen extra subsidie nodig hebben om de huur voor hun nieuwe optrekje te kunnen opbrengen. En wie draait daarvoor op? De belastingbetaler. Maar die extra kosten worden door de wethouder niet opgeteld bij de kosten voor het Spuiforum, terwijl ze daar wel direct uit voortvloeien, en al vooraf te voorspellen waren. Kortom: Wijsmuller wringt zich in allerlei bochten om de illusie hoog te houden dat het cultuurpaleis heus niet duurder wordt.

Vanwege de haastige spoed van de wethouder zijn de Dr. Anton Philipszaal en het Lucent Danstheater helaas al met de grond gelijk gemaakt. Renovatie is dus geen optie meer. En nog voor er een paal in de grond is geslagen blijken de beloften dat Wijsmullers versie van het Spuiforum geen cent duurder zal worden dan afgesproken én op tijd klaar zal zijn flinterdun. Het zal ongetwijfeld verleidelijk voor hem zijn om tot de verkiezingen met wiskundig gegoochel deze waarheid te maskeren. Maar als Wijsmuller de transparante bestuurder is die hij bij zijn aantreden beweerde te zijn, zit er niets anders op dan ruiterlijk te erkennen dat zowel hij als de stad zijn gepiepeld door een slimme projectontwikkelaar.