Spinnijdig

Een maand voor de parlementsverkiezingen van november 2006 bracht premier Jan Peter Balkenende een boekje uit: Aan de kiezer (brieven aan bekende en onbekende Nederlanders). ’s Middags had hij een officiële presentatie, waar hij de bundel overhandigde aan de seniore CDA-premier Piet de Jong en schaatster Marianne Timmer. Campagneman Jack de Vries vond het verschijnen van dit boek eindelijk een prima aanleiding voor Balkenende om naar Pauw & Witteman te gaan.

Ondertussen hadden we op de redactie bedacht dat het aardig zou zijn om iets te doen met de film Dans la peau de Jacques Chirac die juist die week een prijs had gekregen. Die documentaire gaf een miserabel beeld van de Franse president, terwijl er alleen gebruik was gemaakt van archiefmateriaal uit zijn eigen loopbaan. Zoiets konden we met Balkenende ook wel doen. Pijnlijk materiaal genoeg. Dan zouden we daarna over dat gegeven praten. Leuk idee, vonden de zeven mannen die bij deze bespreking in onze benauwde vergader annex eetkamer zaten. We zouden vijf bloopers van Balkenende op een rijtje zetten en dan mocht hij vertellen hoe hij het zou vinden als er zo’n film over zijn leven zou komen.

De beeldredacteur die met het zoeken was belast, leverde geen half werk. Hij kwam aan met Balkenende die van een skateboard viel. Balkenende die aan presentator Klaas Drupsteen van Goedemorgen Nederland vertelde dat Mamma Mia zijn favoriete musical is. Toen de muziek werd gestart, bewoog Drupsteen met zijn hoofd ritmisch op de maat, waardoor de pijnlijke keuze extra werd benadrukt. Balkenende die werd gesouffleerd door Donner tijdens een debat over het koningshuis. Balkenende die onhandig zijn entree maakte bij president Bush, en ten slotte Balkenende die verklapte dat minister Verdonk met de formulering waarin werd uitgesproken dat Ayaan Hirsi Ali haar Nederlanderschap mocht behouden moest kunnen leven. Met die bekentenis veroorzaakte hij de val van zijn kabinet.

Het sullige imago van de premier werd erdoor versterkt. Niemand van ons bedacht dat we hiermee wel eens grote schade zouden kunnen toebrengen aan onze relatie met de MP. Welnee, we hadden vrolijke voorpret. Een duidelijk gevalletje van een overdosis testosteron. Vrouwelijke inbreng werd hier node gemist. Aan Jack de Vries gaven we globaal enige informatie over de uitzending, maar we vertelden niets over dit brisante filmpje.

Witteman kreeg een exemplaar met de tekst: ‘Voor Paul, gefeliciteerd met je zestigste verjaardag, nog even doorwerken…’ Aan Jeroen schreef hij: ‘Voor een rustmoment in je leven…’ Hij lichtte het zelf toe: ‘Ik weet dat je een druk man bent met je eigen productiebedrijf, je hebt maar weinig vrije uren.’

De Vries en Balkenende kregen het gevoel dat ze een thuiswedstrijd speelden. Ze waren dan wel op bezoek bij die kritische jongens van de VARA, maar zo beroerd waren die helemaal niet.

Met Balkenende voerde ik een gemoedelijk gesprek bij de make-up. We spraken even over zijn nieuwe BlackBerry en over de paar mensen die zijn nieuwe telefoonnummer hadden. Hij maakte een relaxte indruk en incasseerde met zichtbaar plezier het applaus van het publiek bij het betreden van de studio.

In de redactieruimte bekeek ik, zoals gewoonlijk, de uitzending. De Vries mocht de studio in, maar zat liever bij de redactie, omdat hij via het tv-scherm beter zou zien wat de kijkers zagen. Een bekende voorkeur van menig woordvoerder of spindoctor; zo kunnen ze een tv-optreden beter beoordelen. Ik bezorgde Jack een drankje en hij hing zijn colbertje over zijn stoel.

De stemming bleef opperbest toen Ali B. opmerkelijk weinig respect toonde voor de premier. Hij bleef hem consequent tutoyeren, en Paul en Jeroen lieten hem begaan. De Vries begon wel wat te schuiven op zijn stoel toen Van Dis aan de premier vroeg of zijn dochter zich nooit voor hem schaamde, als hij haar bijvoorbeeld van school haalde. Balkenende interpreteerde de vraag verkeerd en dacht dat hij met een plaagstoot te maken had gericht op zijn slechte imago. Van Dis bedoelde het in algemene zin, gewoon of zijn kind zich, net als andere kinderen, weleens schaamde voor haar ouders.

Balkenende kwam er niet goed uit en maakte het zichzelf veel te lastig. Toch was er bij Jack nog geen echte onrust te bespeuren.

Doordat Ali B. met veel omhaal van woorden veel meer tijd gebruikte dan voorzien, paste ons draaiboek niet in de uitzending. We moesten schrappen. Het fragment en de bijpassende inleiding over Chirac vervielen maar de pijnlijke compilatie over Balkenende bleef gehandhaafd.

‘Ten slotte willen we u nog de kans geven in te grijpen in het omroeparchief,’ kondigde Witteman al improviserend aan. ‘U mag een moment verwijderen.’

Ik mompelde een excuus.

Bij het tweede fragment stond De Vries zwijgend op, pakte zijn colbertje en verdween zonder een woord te zeggen van onze redactie.

Wij wachtten gespannen de reactie van Balkenende af. Die was eigenlijk heel chic: ‘Je zag vroeger vaak een dagsluiting die opwekkend was voor de volgende dag, maar de VARA denkt: kom, we laten even wat leuke fragmenten zien, als een soort trap na. In de politieke geschiedenis moet je niet willen ingrijpen. Dus die fragmenten blijven staan.’

‘Dat skateboard gaat je stemmen brengen, vriend,’ reageerde Ali B.. Maar Balkenende liet zich niet van de wijs brengen door de zanger. ‘Ik kies voor het skateboard.’

‘Elke uitglijder telt,’ knikte Van Dis wijs.

Ali B. reageerde op het fragment van het souffleren door tegen Balkenende te zeggen dat hij Donner gewoon het zwijgen had moet opleggen; die moest gewoon ‘opdonneren’.

Balkenende glimlachte beschaafd en bleef uiterlijk onbewogen, totdat de eindtune had geklonken.

Ik spoedde me tijdens de aftiteling naar de studio, in de hoop met een fles wijn voor Balkenende de schade te beperken. Op de trap kwam ik al een collega tegen: ‘Ze zijn woedend, maak je borst maar nat.’

In de studio keerde Jack me opnieuw de rug toe, terwijl ik met de fles wijn op Balkenende aanstiefelde. De premier liep met een wijde boog om mijn uitgestoken hand heen: ‘Nee, die hand hoef ik echt niet, en bewaar die wijn maar voor iemand anders. Ik neem van jullie geen presentjes aan.’

‘Wij komen hier nooit meer,’ beet De Vries me toe, waarna de stoet de trap af ging. ‘Of gaan jullie ook zoiets met Wouter Bos uithalen? Vast niet, hè?’

‘Zo ga je niet met de premier om,’ zei De Vries tegen Witteman. Hij priemde zijn wijsvinger in de borst van Witteman en voegde toe: ‘Jullie krijgen niemand meer van het CDA.’

Het tafereel werd vastgelegd op de mobiele telefoon van een bezoeker, vrijwel onverstaanbaar en even schokkerig als de beelden van de dood van Khaddafi. Maar toen het de volgende dag op internet verscheen, was voor iedereen duidelijk dat het goed mis was tussen de premier en P&W.

Wij bleven verbluft achter in het café. Jeroen en Paul waren eerst nog verbolgen over het gebrekkige incasseringsvermogen van Balkenende, maar toen het stof eenmaal was neergedaald, begrepen zij ook wel dat we onszelf een slechte dienst hadden bewezen. Eerlijk gezegd had De Vries een punt en heeft een programma als het onze ook een verantwoordelijkheid voor het beeld van de premier en het nationale denken over de status van het ambt.

Betrouwbaarheid en integriteit zijn belangrijk om de A-gasten te krijgen die we aan tafel wilden hebben. Het is een wet die door mij, als parlementair redacteur, wordt gekoesterd. Over de vragen gaan we zelf, maar over de thema’s kunnen we afspraken maken. Afspraken waaraan we ons, tenzij anders vermeld, ook houden.

Het briefje van Bleker, door Peter Kee ligt vanaf 1 november in de winkel.