Solidair zijn met de Afghanen? Heb oog voor complexiteit

Wie begrip wil hebben voor Afghanen, kijkt verder dan de huidige gebeurtenissen. Situaties van conflict zijn nooit zwart-wit en dader- en slachtofferschap zijn nooit eenduidig.

Mijn onderzoek naar vermeende oorlogsmisdadigers in Nederland was daarin mijn grootste leerschool. Ik keek hierbij naar het effect van het 1F beleid ten aanzien van Afghaanse vluchtelingen. Zij werden beschuldigd van oorlogsmisdaden en/of mensenrechtenschendingen.

Hiervoor sprak ik met Afghanen die voor inlichtingendiensten ten tijde van het communistische regime (1978-1989) hadden gewerkt in Afghanistan. Ik interviewde daarnaast ook voormalig gevangenen en politici. Het onderzoek was voor mij een zoektocht naar recht en onrecht, persoonlijke ervaringen van mensen en de impact van beleid.

Ik leerde vooral dat we (Afghaanse vluchtelingen) – ondanks de politieke tegenstellingen – allemaal dezelfde menselijke conditie delen. Mijn ouders ontvluchtten de Sovjet-oorlog (1979-1989), maar de mensen die het land tijdens de burgeroorlog en het Talibanregime ontvluchten zijn net zo goed slachtoffer van conflict.

Ik weiger dan ook het ook dominante discours over mensen die deel uitmaken van de Taliban over te nemen en hen te dehumaniseren. De Taliban worden in de Westerse media geframed als monsters. Hoewel ik de daden die deze groep begaan heeft absoluut niet wil bagatelliseren, staan we er onvoldoende bij stil dat ook deze groep geproduceerd is door oorlogsvoering. Ze zijn het product van oorlogsvoering door buitenlandse staten.  Mensen die zich bij deze groep  aansluiten, doen dat niet altijd vanuit een ideologisch motief, soms moeten jongens zich gedwongen aansluiten. Talibanleden kunnen ook door een psychosociale oorzaak zijn geradicaliseerd. Veel van hen werden als kindvluchtelingen grootgebracht in Pakistaanse madrassa’s, koranscholen. Nogmaals, mijn schrijven is geen pleidooi of steunbetuiging voor de Taliban, maar ik poog de complexiteit en de internationale invloeden over hoe deze beweging geconstrueerd is uit te lichten.

Volgens onderzoeker en Afghanistandeskundige Antonio Giustozzi is de buitenlandse steun aan deze groep onderschat en speelden landen als Pakistan, Iran, de Arabische Golfstaten en China een rol hierin. Ik kan daar Rusland aan toevoegen.

Mechanismen van oorlog zijn hetzelfde De mechanismen van de War against terror (2001-2021) in Afghanistan en de Sovjet-oorlog (1979-1989) zijn hetzelfde. De Taliban voerden net als de Mujahedeen tijdens de Sovjet-oorlog een strijd –de heilige jihad – om Afghanistan te bevrijden van de ‘buitenlandse bezetters’. In het Westen werden de Mujahedeen geportretteerd als vrijheidsstrijders, terwijl het leed dat ze aanrichtten buiten beschouwing bleef.

In de strijd tegen de Russen werden de Mujahedeen gefinancierd, bewapend en getraind door het Westen. Op het moment dat de Russen zich terugtrokken uit Afghanistan, werd het door oorlog verscheurde land aan zijn lot overgelaten. Niemand keek meer om naar de Afghanen.

Door de rivaliteit binnen de Mujahedeen werd een verschrikkelijke burgeroorlog ontketend. De Taliban maakten destijds een einde aan deze oorlog en implementeerden een schrikbewind.

Net zoals de Mujahedeen zijn ook de Taliban geen homogene groep, schrijft de Nederlandse journaliste Bette Dam. Ze stelt dat het narratief waar we vanuit schrijven over de Taliban, eenzijdig is. Het Westen heeft nooit de moeite genomen om zich te verdiepen in de mensen achter de Taliban, zich blindgestaard op een ‘gezamenlijke vijand’.

Corruptie De gevallen Afghaanse regering was allesbehalve een democratisch gekozen regering. De politici behartigden niet de belangen van het volk. Een kleine elite in het land had de macht in handen.

De ontwikkeling van de afgelopen 20 jaar was vooral gericht op grote steden zoals Kabul. Het gros van de Afghanen die in rurale gebieden wonen of een nomadisch bestaan leiden, heeft niet van de vooruitgang in het land geprofiteerd.

Een groot probleem is de corruptie binnen de Afghaanse politiek. Soldaten en politieagenten krijgen soms maanden geen loon uitbetaald. Zo ontving de 22-jarige politieagent Abdul Ghafoor al maanden geen salaris, maar hij kon het zich ook niet permitteren om ontslag te nemen. De corrupte regering die Adbul Ghafoor zijn loon onthield, is door het Westen geïnstalleerd.

Ik hoop dat de Afghanen – ondanks de periode van onzekerheid die ze nu tegemoet gaan – ooit weer in vrede en veiligheid kunnen leven. Maar ik realiseer me dat die kans vrij klein is wanneer de internationale steun wegvalt.

Internationale inmenging is zowel een vloek als een zegen voor het land. Steun gaat namelijk altijd gepaard met politieke belangen. De oorlogen die de afgelopen 40 jaar op Afghaans grondgebied werden uitgevochten, gingen ook gepaard met internationale belangen. Verschillende groepen werden bewapend en gefinancierd door grootmachten. Deze oorlog is naar mijn mening nooit één van de Afghanen zelf geweest.

Enorme potentie Afghanistan was en is nog steeds een speelterrein van een Koude oorlog. Afghanistan beschikt over 1000 tot 3000 miljard aan grondstoffen. Nu veranderen de geopolitieke verhoudingen. Met de opkomst van China veranderen ook de spelers in het spel.

Maar ik heb goede hoop: voor het delven van grondstoffen heeft China baat bij stabiliteit in het land. De meeste Afghanen zijn oorlogsmoe en willen leven in vrede en veiligheid.

Wanneer ik naar Afghanistan kijk, zie ik niet per se een land dat gered moet worden, maar vooral een land dat geheeld moet worden. De oorlog heeft pijnlijke littekens achtergelaten, maar de potentie die het land heeft is enorm.

Ongeveer de helft van Afghaanse bevolking is vrouw en 70% is onder de 25 jaar oud. We hebben een nieuwe verlichte generatie en zij hebben een cruciale rol in de wederopbouw van het land. Ik hoop dat ze Afghanistan op weg kunnen helpen om ooit weer te floreren als vroeger, voor de oorlog. Maar dan moeten ze daar wel de kans voor krijgen.