Soldaten in het foute leger

Premier Rutte heeft naar aanleiding van de jongste rapporten over het de koloniale oorlog in Indonesië opnieuw de “diepste excuses” aangeboden. Dat is niet overal even goed gevallen. Een aantal voormalige soldaten en hun nazaten protesteren. Zij voelen zich als oorlogsmisdadigers weggezet. Hetzelfde geldt voor een deel van de Indische gemeenschap. Zij is immers gegrondvest door vluchtelingen die tussen 1945 en 1957 een goed heenkomen zochten naar Nederland.

De meeste soldaten van de Wehrmacht waren geen oorlogsmisdadigers maar zij maakten wel deel uit van een organisatie die op grote schaal oorlogsmisdaden beging, organiseerde en goedkeurde. Zij waren geen bevrijders maar bezetters. Zij droegen geen uniform om trots op te zijn. Zo zit het met de veteranen van de koloniale oorlog ook.

In de jaren tussen 1945 en 1949 zijn in de Nederlandse politiek zo ongeveer alle mensen die echt verstand hadden van de Indonesische situatie, op een zijspoor geschoven. In plaats daarvan werden de sleutelposities vrijwel uitsluitend vergeven aan houwdegens die absoluut geen idee hadden van wat zich aan de andere kant van de wereld afspeelde. Een treffend voorbeeld daarvan is de katholieke premier Louis Beel, die aftrad om zelf in Batavia het varkentje te gaan wassen. Hij heeft in een paar maanden grote schade aangericht en gold de rest van zijn leven als een knap staatsman en een onmisbaar adviseur van het koningshuis. Ook de gevierde Willem Drees liet zich in deze sfeer van agressieve onkunde meeslepen.

Zulke politici stuurden 120.000 jonge Nederlanders, van wie 95.000 dienstplichtigen,  onvoldoende voorbereid en uitgerust, naar de andere kant van de wereld. Daar werden zij in omstandigheden gebracht die het slechtste in de mens naar boven brengen.

Hebben deze jonge gasten dan voor niets gevochten? Niet voor niets. Zij vochten voor wat men in Den Haag en in koloniale kringen beschouwde als economische belangen en voor een in de kern racistisch gedachtengoed: de Indonesiërs waren niet in staat zichzelf te besturen en moesten eerst door de superieure blanke hand worden opgevoed. Zeg maar het denken waarvan Thierry Baudet nú nog blijk geeft.

Het is wezenlijk hierbij te benadrukken dat de publieke opinie in Nederland deze aanpak met hartstocht ondersteunde. De felste oppositie kwam van degenen die het optreden van regering en strijdkrachten te slap vonden zoals de redactie van Elseviers Weekblad of types als Sjoerd Gerbrandy, ex-premier van de Nederlandse regering in Londen. Degenen die het Indonesische onafhankelijkheidsstreven wél ondersteunden, vormden een kleine en gehate minderheid. Zo ging het opinieweekblad Vrij Nederland bijna te gronde, toen hoofdredacteur Henk van Randwijk in een vlammende analyse het beleid van de Nederlandse regering veroordeelde. Kop: omdat ik Nederlander ben. De redacteuren zelf – onder wie Joop den Uyl – waren zo enthousiast dat ze in de Amsterdamse binnenstad met hun krant gingen colporteren. Zij kwamen van een koude kermis thuis.

Deze mentaliteit heeft nog lang stand gehouden. Als mijn vader begin jaren zestig op zijn nieuwe televisie Soekarno zag, zei hij altijd: “Laat hij zijn volk te vreten geven”. Of: “Ze moesten toch zo nodig onafhankelijk wezen”. Ik gaf hem groot gelijk en ik weet zeker dat heel mensen in mijn generatie zulke herinneringen hebben.

Het Nederlandse leger in Indonesië was het foute leger en Nederland was de bezetter. Daar helpt geen lieve moeder aan en ontkenningsgedrag evenmin. De hele wereld – de Verenigde Staten in de voorhoede – zag dat al in de jaren veertig. Wij eigenlijk nu pas.

Duitsland heeft ervaring met de louteringsprocessen die zich dan moeten worden doorgemaakt. Het heeft er ook een woord voor: Vergangenheitsbewältigung , leren leven met het verleden. Wellicht kan Nederland van die kant goede raad gebruiken. Hoe verwerk je het onverdraaglijke?

Helaas heeft Vrij Nederland het historische artikel van Henk van Randwijk ‘Omdat ik Nederlander ben’ achter een betaalmuur gezet.

Voor het overige ben ik van mening dat de toeslagenaffaire niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.