Socialisten verliezen in Portugal, vrees voor komst regering met ultrarechts

Na een nek-aan-nek race heeft de liberaal-conservatieve partij PSD de regerende Socialistische Partij met twee zetels winst verslagen. Die nipte overwinning gaat gepaard met een dramatische opkomst van de ultrarechtse partij Chega! (Genoeg!). Terwijl de socialisten hun meerderheid kwijtraakten door maar liefst 43 zetels in het 230 vertegenwoordigers tellende parlement te verliezen, haalde Chega! er 46, een winst van 34. Chega! voert campagne tegen "pedofielen, verkrachters", migratie en vooral ook de Roma-gemeenschap in Portugal.

De socialisten regeerden sinds 2015 en behaalden in 2022 onverwacht de overwinning maar premier António Costa zag zich genoodzaakt zijn kabinet te laten vallen en als leider terug te treden vanwege een corruptieschandaal onder enkele van zijn naaste medewerkers. Costa zelf werd nergens van verdacht. Hij stelde af te treden voor de zuiverheid van zijn geweten. De leiding van de partij werd overgenomen door Pedro Nuno Santos, vertegenwoordiger van de linkervleugel. De socialisten haalden nu nog maar 77 zetels, tegenover 79 zetels voor de rechtse oppositiepartij PSD, een afkorting die verwarrend genoeg staat voor sociaal-democratische partij.

De rechtse democratische partijen haalden bij elkaar 116 zetels, onvoldoende om een meerderheidsregering te vormen. De vrees is groot dat uiteindelijk gekozen wordt met samenwerking met extreemrechts. Luis Montenegro van de winnende PSD heeft beloofd dat hij dat niet zal doen. De vraag is of die belofte stand houdt omdat de uitslag een traditionele rechtse regering onmogelijk maakt.

Net als in andere landen kan ultrarechts, al hoewel het een minderheid van de kiezers vertegenwoordigt en de rest van het electoraat er over het algemeen een zeer grote afkeer van koestert, toch grote invloed uit gaan oefenen. Hoe groot die invloed is, is afhankelijk van de ruggengraat van democratische partijen ter rechterzijde.

Chega! werd vijf jaar geleden opgericht door André Ventura, die bekendheid geniet als sportcommentator en zich afsplitste van de PSD. De Portugese president Marcelo Rebelo de Sousa heeft verklaard dat hij alles zal doen wat in zijn vermogen ligt om te voorkomen dat extreemrechts aan de macht komt. Portugal was tot 1974 een extreemrechtse militaire dictatuur. Zo'n 10 procent van de bevolking week indertijd als vluchteling uit naar Frankrijk. De democratie werd uiteindelijk hersteld door een opstand van jonge linkse militairen via de zogeheten Anjer-revolutie.

Ventura werd gefeliciteerd door extreemrechtse leiders uit heel Europa, zoals die van de AfD in Duitsland. Ook Geert Wilders wenste Chega! succes.

De socialisten hadden er op gemikt dat de extreemrechtse dreiging kiezers uit het midden juist hun kant uit zou drijven, schrijft The Guardian. Dat bleek een misrekeining. Chega! wist met anticorruptieslogans en zondebokpolitiek in te spelen op de onvrede tegen opzichte van zowel linkse als rechtse partijen en grote maatschappelijke problemen als een wooncrisis. In steden als Lissabon zijn huizen onbetaalbaar geworden door de opkomst van AirBnB-toerisme en expats. Daarnaast zijn de lonen laag en is er sprake van grote problemen in zowel zorg als onderwijs.