Slava Ukraini! Roepen Jan, Alleman en Mark Rutte

Slava Ukraini! Glorie aan Oekraïne! Met deze leus beëindigde Mark Rutte een tamelijk slap praatje, dat hij op verzoek van president Zelinksky had opgenomen voor consumptie in diens geteisterde land. “Nazigroet!” reageerde de Russische ambassade prompt. Faux pas van de premier?

‘Glorie aan de Oekraïne, glorie aan de helden’, was inderdaad de groet van de OUN-B, de Organisatie van Oekraïense Nationalisten onder leiding van Stepan Bandera. Deze vocht in de jaren twintig en dertig van de 20e eeuw voor een onafhankelijke Oekraïense staat zonder Polen, Russen of Joden. Hij maakte vooral naam door in 1934 de moord te organiseren op een Poolse minister. Dat leverde Bandera de doodstraf op, die werd omgezet in levenslang. Na de val van Polen in 1939 lieten de nazi’s hem vrij zodat hij met zijn organisatie kon helpen, zodra de aanval op de Sovjet-Unie werd ingezet.

Na de verovering van Oekraïne door de Wehrmacht voerden leden van de OUN-B onder auspiciën van de nieuwe heersers massamoorden en etnische zuiveringen uit waarvan vooral Polen het slachtoffer werden. Alles bij elkaar kwamen zeker 150.000 mannen, vrouwen en kinderen om. Dit gebeurde echter terwijl Bandera zelf was opgeborgen in een luxe afdeling voor speciale gevallen van het concentratiekamp Sachsenhausen. Hij had op eigen gezag in Lviv de onafhankelijkheid van Oekraïne geproclameerd. Van dat soort grappen hielden de Duitsers toch al niet. Bovendien waren zij van plan dit gebied net als het bezette Polen tot een Duits gouvernement generaal te maken, een soort kolonie.

In 1943 werd Bandera weer los gelaten om een strijdorganisatie te vormen tegen het oprukkende Rode Leger. Hij speelde echter geen grote rol. Wel wist hij tijdig zijn huid te redden door uit te wijken naar West-Duitsland waar hij met zijn organisatie door de Britse spionagedienst MI6 en de CIA werd gerecruteerd. In 1958 is hij door de KGB in München vermoord.

Bandera’s grote concurrent Jevhen Konovalets was even racistisch georiënteerd als hij. Hij hoopte op samenwerking met Hitler en Mussolini. Op 23 mei 1938 al werd hij geliquideerd door Pavel Soedoplatov, agent van de Russische geheime dienst. Waar? Op de Coolsingel in Rotterdam voor de tapijtenzaak van Con & Verdonk. Daar viel hij als slachtoffer van een bomaanslag. Soedoplatov ontsnapte en organiseerde later in Mexico de moord op Trotski. Hij leefde lang genoeg om de val van de Sovjet Unie mee te maken. Met zijn zoon schreef hij spannende memoires over het leven als Sovjetspion.

Er hangt dus op zijn minst een vervelend geurtje aan dat Slava Ukraini! Toch is de leus geen creatie van de Oekraïense fascisten. Ze werd aan het eind van de negentiende eeuw al gebruikt door Oekraïense patriotten, die de woorden haalden uit een gedicht van de nationale schrijver en schilder Taras Shevchenko uit 1840. Daarin staat ongeveer: “Onze gedachte, ons lied, zal niet sterven, zal niet te gronde gaan. Dáár mensen, ligt onze glorie, de glorie van Oekraïne. Je zei: Slava Ukraini en je kreeg ten antwoord ¨Roem over de hele wereld¨. Hier staat een Engelse vertaling van dit lange gedicht.

Het doet allemaal een beetje denken aan ‘De Blauwvoet’ van de in 1880 jong gestorven Vlaamse dichter Albrecht Rodenbach. De regel “Vliegt de Blauwvoet, storm op zee” werd een belangrijke leuze van de Flamingantische emancipatiebeweging, vooral het katholieke deel daarvan. Rodenbach ontleende dat weer aan de De Kerels van Vlaanderen , een beroemde historische roman door Hendrik Conscience waarin het voorkomt als wachtwoord van de helden.

Later lag dat van die Blauwvoet echter in de mond bestorven van de extreem-rechtse collaborateurs met de Duitse bezetters en de uitlopers daarvan in naoorlogs België. In enge optochten wordt het nog steeds luidkeels gezongen, soms ook nog met een ‘houzee’ erin , terwijl je in versies van het oorspronkelijke gedicht op internet meestal het woord ‘hoezee’ vindt. “Houzee, treffen we al in 1788 aan en wel in het iconische Vlaamse geschrift Verhandeling op d’onacht der moedherlyke tael in de Nederlanden. Het is goedbedoelde, doch taalkundige flauwekul maar de NSB nam dat ‘Houzee’ over als groet toen de Nederlandse nationaalsocialisten voor hun beweging net zoiets aardigs zochten als ‘Heil Hitler’.

Zo raakt een regel uit een in onze ogen gezwollen, maar toch goudeerlijk gedicht besmet met gif. Besef dat Albrecht Rodenbach opgroeide in een België waar Vlaams sprekenden consequent werden klein gehouden en gediscrimineerd. Vergelijkbare ontwikkelingen maakte de kreet Slava Ukraini door.

Aan de andere kant kun je vraagtekens zetten bij de officiële rehabilitatie die Stepan Bandera in Oekraïne ten deel is gevallen. Sinds 2018 is Slava Ukraini de officiële groet van de strijdkrachten onder toevoeging van ‘Glorie aan de helden’. Die combinatie van factoren gaf de Russische ambassade de kans onze premier in een kwaad daglicht te stellen.

Dit is uit Oekraïne, de Mars van het Nieuwe Leger met vertaling in het Engels

Bekijk nu deze uitvoering van Slavianka (Afscheid van de Slavische Vrouw) , hét grote strijdlied uit de nadagen van het Tsarenrijk. Het heeft onder Poetin net als tijdens de Tweede Wereldoorlog een grote revival doorgemaakt. Dit is de nieuwe tekst uit 1997. In het kort de huidige staatsideologie.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis , de podcast over politiek en geschiedenis van Han van der Horst en John Knieriem