Sisi is niet het enige probleem van Egypte

Al jarenlang zijn Egyptenaren het slachtoffer van straffeloosheid, moord en intimidatie door de staat. Ze zitten in de tang van een veiligheidsapparaat dat hen geld aftroggelt en bedreigt in hun levensonderhoud. Een regering die de rijkdommen en hulpbronnen van het land verkwanselt door de verkoop van waterrechten en land en die wetgeving in het leven heeft geroepen waarmee het particulier vastgoed kan onteigenen of slopen zonder vorm van compensatie.

Het kostte de Egyptische bevolking zeven jaar om haar angst te overwinnen en op te staan tegen de regering van Sisi. Maar sinds enkele weken roepen demonstranten in heel Egypte nu op tot zijn vertrek.

Armoedegrens Volgens Egyptes bureau voor de statistiek (Central Agency for Public Mobilization and Statistics, CAPMAS) leeft momenteel 32,5 procent van de bevolking onder armoedegrens. Egypte heeft  111 miljard dollar  aan uitstaande buitenlandse schulden en een binnenlandse schuld van  260 miljard dollar (bijna 80 procent van het BBP). Op de  Legatum Prosperity Index , waarop landen worden gerangschikt naar hun welvaartsniveau, eindigt Egypte op de 126ste plaats (van de 167). Ook Egyptische universiteiten eindigen steeds lager op de internationale ranglijsten.

Onteigeningen Sinds begin september zijn duizenden Egyptische burgers met dwang op straat gezet. Meubels werden voor hun ogen naar buiten gesmeten door veiligheidstroepen. Alleen al afgelopen week confisqueerde het ministerie van Defensie 3.500 hectare landbouwgrond ten behoeve van een ‘ontwikkelingsproject’ van het leger.

Beelden van dit soort uitzettingen en onteigeningen op social media brachten de jarenlang opkropte woede van de Egyptenaren naar de oppervlakte. Plots waren er overal demonstraties; in de steden, maar ook in afgelegen dorpen en kleine gemeenten. En overal riepen mensen op tot het vertrek van de heersende elite. De demonstraties zijn als kiezelsteentjes die samen als een lawine inbeuken op de muren van het wrede veiligheidsapparaat. Dat reageert keihard: veel demonstranten zijn gedood of verwond.

Angstcultuur De protesten zijn in de eerste plaats gericht tegen de onrechtmatige onteigeningen en de verslechterde levensomstandigheden. Er wordt niet opgeroepen tot de vrijlating van de tienduizenden tegenstanders van het regime die vastzitten in Egyptische gevangenissen. Toch zijn de demonstraties een belangrijke stap in het doorbreken van de angstcultuur die Egyptische dorpen in zijn greep houdt. Men wordt zich langzaam bewust van de mogelijkheid tot verzet en revolutie tegen het onrechtvaardige regime.

Egyptische asielzoekers Waarschijnlijk eindigen de huidige demonstraties op het moment dat president Sisi opstapt, er een einde komt aan de vernietiging van eigendommen, aan de onteigeningen en uitzettingen, en wanneer de mensen die dakloos zijn geworden alternatieve huisvesting krijgen aangeboden.

Maar het is zeer de vraag of daarmee de crisis in Egyptische is opgelost. Aan de meest urgente eisen — voedsel en onderdak — zal misschien worden voldaan, maar met de roep om meer vrijheid ligt dat veel ingewikkelder. Wordt Egypte met het vertrek van Sisi een veilige en fatsoenlijke thuisbasis voor haar bevolking? Zullen de duizenden Egyptenaren die hun land zijn ontvlucht — inclusief de tientallen Egyptische asielzoekers en statushouders in Nederland — kunnen terugkeren? Helaas luidt het antwoord op deze vragen ‘nee’. Ik zal uitleggen waarom.

Geen leiders Om te beginnen treden er bij de demonstraties vooralsnog geen duidelijke leiders naar voren die bepalen wat de prioriteiten en eisen zijn. Daardoor is er weinig kans op continuïteit van de protesten. De demonstranten roepen ‘Sisi, vertrek!’. Maar als alleen Sisi vertrekt verandert er niets in Egypte, zoals er ook niets veranderde na het vertrek van Mubarak in 2011. Voor echte verandering moet om te beginnen het leger zich terugtrekken uit het civiele leven en zich beperken tot haar kerntaak van het beveiligen van de landsgrenzen.

Deep state In Egypte is sprake van een ‘deep state’, een netwerk van invloedrijke mensen die sinds de machtsovername door Mubarak, veertig jaar geleden, de Egyptische economie controleren. Je vindt deze mensen in alle belangrijke instituties: het leger, de politie, de media, de politiek, de rechtspraak en het zakenleven. Zo was het onder Mubarak, onder Moslim Broederschap-president Mohamed Morsi in 2012 en 2013 en nu onder Sisi. Morsi en zijn partij Vrijheid en Rechtvaardigheid verklaarden zelfs dat zij geen controle hadden over de ‘deep state’-krachten binnen leger, politie en media.

Sociale rechtvaardigheid Sisi toonde zich een briljante leerling van Mubarak. Onder zijn leiderschap werd de grip van de deep state op Egypte verder vergroot. Hooggeplaatste figuren in het leger, bij de politie en de rechterlijke macht kregen salarisverhogingen en meer macht. Sisi zorgde er voor dat geen van hen ooit ter verantwoording kan worden geroepen voor wanbestuur of het overtreden van de wet. Daardoor is Egypte geen rechtvaardige samenleving. De belangrijkste principes van ‘sociale rechtvaardigheid’ — gelijke rechten en gelijke kansen — worden er geschonden.

De deep state profiteert van de corruptie en zal er alles aan doen om de status quo te verdedigen. Ook als het gezicht van het regime verandert, zoals in het verleden meerdere keren is gebeurd, behoudt de ‘deep state’ zijn macht.

Marteling In 2013 en 2014 ondervonden journalisten en politici die zich verzetten tegen de militaire heerschappij hoever het regime gaat om zijn belangen te beschermen. Aangemoedigd door Sisi werden dissidenten door het leger en de politie beschoten en gedood met internationaal verboden wapens of zelfs levend verbrand, zoals gedocumenteerd in een rapport van Human Rights Watch.

Sinds 2013 zijn volgens verschillende mensenrechtenorganisaties tot wel 60.000 tegenstanders van het regime — waaronder vele politici, journalisten, juristen, ingenieurs, dokters en wetenschappers — zonder vorm van proces, of op grond van totaal onlogische aanklachten,    gevangen genomen en gemarteld. De gevangenissen raken bovendien overvol met jongeren, niet zelden mensen met psychiatrische aandoeningen. Mensenrechtenactivist Brian Dooley deed onderzoek naar de situatie in de gevangenissen en  constateerde  in 2019 dat deze waren uitgegroeid tot broeinesten van IS-sympathisanten.

Intimidatie Het regime probeert zelfs tegenstanders die het land ontvlucht zijn nog te intimideren. Een recent voorbeeld is de veroordeling bij verstek van Bahey el-Din Hassan, directeur en medeoprichter van het Cairo Institute for Human Rights Studies (CIHRS), tot 15 jaar gevangenisstraf wegens het ‘verspreiden van onwaarheden en het oproepen tot geweld’. ‘Deze straf is onderdeel van een zesjarige wraak- en intimidatiecampagne tegen Egyptische mensenrechtenadvocaten in binnen- en buitenland’, stelde El-Din Hassan, die zelf buiten Egypte woont. ‘Ze hopen dat we hierdoor de ernstige mensenrechtenschendingen in Egypte niet langer aan de kaak durven stellen.’

Geen verandering Soms vragen mensen of ik terugga naar Egypte wanneer het huidige regime ten val komt, zodat ik kan helpen om mijn land te hervormen. Maar wie garandeert dat de situatie verbetert met het vertrek van Sisi? Worden politieke vluchtelingen bij terugkeer alsnog aangeklaagd? Moeten we voortdurend in angst leven voor een arrestatie of ‘verdwijning’, zoals de overgrote meerderheid van de activisten en dissidente politici nu? Rest ons geen andere keuze dan ons hoofd in het zand te steken en geen kritiek te leveren op de machthebbers? Moeten wij iedere dag kiezen wat wij belangrijker vinden: onze eigen vrijheid en die van onze familie, of de strijd voor een rechtvaardige samenleving?

Voor mij is het duidelijk. Zolang achter de schermen dezelfde mensen aan de touwtjes trekken en geen van de daders van de vele mensenrechtenschendingen ter verantwoording wordt geroepen, zal er niet wezenlijk iets veranderen in Egypte en blijft het land onveilig voor mij en andere politieke vluchtelingen.