Sinterklaas Kapoentje Unesco erfgoed?

Dat zegt althans minister Plasterk: ‘Ik las ergens dat inmiddels de Belgen Sinterklaas nu in het kader van UNESCO als immaterieel erfgoed hebben voorgedragen. Dat kan natuurlijk niet. Als Sinterklaas iemands erfgoed is, is het van de Turken; het is tenslotte de bisschop van Myra. Omdat hij wegens belastingredenen nu in Madrid woont, is het wellicht een Spanjaard. Maar anders is het in ieder geval een Nederlander.’

Ach, wie ook de Goedheiligman tot zijn erfgoed mag rekenen, hij is óók van ons. Dat de Belgen de UNESCO-Conventie ter bescherming van immaterieel erfgoed al jaren geleden ratificeerden, geeft hun alleen een voorsprong. Zij hebben de Vlaamse Sinterklaastraditie toegevoegd aan hun eigen inventarisatie van immaterieel erfgoed. Een voordracht voor de internationale representatieve lijst is in voorbereiding, en omdat onze zuiderburen weten dat het bij erfgoed niet om claimen maar om delen gaat, worden daar ook Nederlandse en Duitse specialisten bij uitgenodigd.

Nederland is aan de late kant, maar gelukkig ging het ratificatieproces hier onlangs van start. Sinterklaas – dit jaar met stip op 1 in de top-100 van Nederlandse tradities – is een ijzersterke kandidaat . De discussie over het vermeende racistische karakter van Sint-Nicolaas doet daar weinig aan af. Integendeel: ook de discussie maakt deel uit van de Sinterklaasviering en wordt daarmee onderdeel van het immaterieel erfgoed. Feit is echter dat op de internationale representatieve lijst geen racistisch erfgoed mag staan. Misschien krijgt Anouk dus alsnog een beetje gelijk.

Landen die de UNESCO-Conventie ondertekenen zeggen kortweg toe het immaterieel erfgoed op hun grondgebied te identificeren en te beschermen in samenwerking met gemeenschappen en non-gouvernementele organisaties. Ook beloven ze in het onderwijs aandacht te besteden aan dit erfgoed. Maar wat is dat eigenlijk: immaterieel erfgoed? En hoe moet je het beschermen? Immaterieel erfgoed leeft. Je kunt het doen, overdragen, of ernaar kijken, het ruiken, proeven of beluisteren. Immaterieel erfgoed wordt niet bewaard in archieven of musea, maar niet minder belangrijk: het wordt bewaard in gemeenschappen.

Natuurlijk worden we bij het in stand houden van Sinterklaas geholpen door de commercie; de meeste intochten worden gefinancierd door plaatselijke winkeliersverenigingen, en etalages spelen een rol in de overdracht. Toch zag burgemeester Cohen zich door het afhaken van enkele sponsors genoodzaakt loten te verkopen om de intocht veilig te stellen.

Overheid en commercie kunnen helpen bij het in stand houden van immaterieel erfgoed, maar ze beschikken ook over de gave ons immaterieel erfgoed van ons te vervreemden. Zo beklaagden Jort Kelder en Harry Veenendaal zich begin dit jaar in het NRC Handelsblad over het lot van de Nieuwjaarsduik, die gedomineerd wordt door oranje mutsen en sjaals met daarop Unox, de firma die denkt het patent te hebben op oer-Hollandse taferelen. De schrijvers vroegen UNESCO de Elfstedentocht te beschermen tegen eenzelfde lot. Deze beschermingsdrift getuigt niet van betutteling of overbezorgdheid. Veel immaterieel erfgoed is in gevaar door de effecten van globalisering, door beleid gericht op uniformering, en door gebrek aan waardering of financiële middelen.

De snelle daling van het aantal talen dat actief wordt gesproken in de wereld is een veeg teken. De wereld is letterlijk duizenden linguïstische gemeenschappen kwijtgeraakt, en daarmee een groot deel van de orale traditie, kennissystemen, wijsheden en kunsten. Natuurlijk gaan die gemeenschappen op andere talen en tradities over, maar die zijn doorgaans minder lokaal en minder geraffineerd dan die welke zij vervangen.

Het is zeker niet de bedoeling immaterieel erfgoed te bevriezen. Kenmerk van immaterieel erfgoed is juist dat het in beweging is. Waarom geen regenboogpiet als hij in en door de maatschappij tot stand kwam? En ook de vraag of het kruis op de mijter blijft bestaan, is aan de Nederlandse samenleving.

Maar juist die maatschappij is te weinig in beeld. Relevante instituten zijn al opgestaan, het gonst in de Tweede Kamer én in de cultuursector van immaterieel erfgoed en volkscultuur, maar waar is het publieke debat over ons immaterieel erfgoed? Over de Waddenzee raken we niet uitgepraat, maar welke gewoonten een Walcherse boer als onderdeel van zijn identiteit ziet of wat de witte achterblijver in een zwarte wijk zou willen doorgeven aan zijn kinderen – mi no sabi. Abstract erfgoed concreet maken, gezamenlijk werken aan een inventarisatie, het lijkt ons een heilzame oefening in identiteitsbesef. Aangezien het gaat om immaterieel erfgoed op Nederlands grondgebied zal de inventarisatie meer gaan bevatten dan typisch ‘Hollands erfgoed’. Dat kan nog spannend worden, en wie weet krijgt Sint-Nicolaas nog steun uit onverwachte hoek. Sommige moslims blijken de katholiek moeiteloos te omarmen.

Naima Azough schreef dit stuk samen met: Rachida Azough, journalist en lid van de Nationale UNESCO Commissie

en Vincent Wintermans van het Bureau Nationale UNESCO Commissie