Seksueel geweld is een cultuurprobleem

Het gebeurde tot twee keer toe afgelopen maand: het publieke debat over seksueel geweld werd gekaapt door een “he said – she said”-discussie. Begin oktober was het de variatie “she said – en he is dood, kan zich niet verdedigen en verklaren en he is dus zielig”-discussie, althans volgens Max Pam. Nog recenter is de variatie “he said – he said”, of het echt perverse #teamgijs vs. #teamjelle, net even anders dan normaal en dus debatwaardig. Want ‘normaal’ zijn de eindeloze rits verhalen van vrouwen die slachtoffer werden van seksueel geweld. Zo normaal dat #MeToo ongeveer een week geleden door Jessica Durlacher werd weggezet als hysterie, Hanneke Groenteman was er ondertussen moe van en historica Hooghiemstra noemde het humorloos, eendimensionaal puritanisme. Want vrouwen.

Nu het slachtoffer een man is trekt het debat weer aan en is er voortdurende verontwaardiging. Niet onterecht hoor. Maar het zegt wel wat over de vanzelfsprekendheid waarmee we aannemen dat het voor vrouwen en meisjes nou eenmaal the way of the world is . Dat dat waar is betekent natuurlijk niet dat het normaal moet blijven. Realiteit is dat bijna 50% van vrouwen ooit slachtoffer was van seksueel geweld, naast een schamele 8% van mannen. Het is 8% te veel, en het is geenszins een wedstrijd. Als het dat was, zou ik namelijk graag verliezen. Maar het wijst wel op een patroon, het probleem lijkt te worden genegeerd tenzij ‘abnormale’ versies van de discussie zich manifesteren.

Jelle Brandt Corstius valt in deze overigens niets te verwijten. Zijn verhaal verdient net zo goed een stem. En dat het mensen raakt is niet meer dan terecht. Hij schreef het artikel in Trouw als steun en erkenning voor andere slachtoffers, waarvoor hulde. Daarbij is zijn doorbreken van de stilte minstens zo moedig en krijgt hij net zo goed – zo blijkt – te maken met de standaard culturele nietigverklaring van zijn verhaal. Die in deze grotendeels plaatsvond tijdens het interview van Jeroen Pauw met Gijs van Dam. Vooral toen Pauw vroeg of het mogelijk was dat Van Dam zich wellicht niet had gerealiseerd dat het machtsverschil invloed had op de belevenis van Brandt Corstius. Oh, Brandt Corstius had de boel gewoon verkeerd opgevat? Natuurlijk.

Ik weet niet wat waar is. Het doet er wat mij betreft niet zoveel toe of die vraag eenduidig beantwoord kan worden du moment. Net als bij de openlijke getuigenis van Op de Beeck vraag ik me opnieuw af: wat is de toegevoegde waarde van het publiekelijk bevragen van de waarheidsclaim? Natuurlijk is het zinvol voor psychologen, psychiaters, juristen, rechters en politiemensen om beroepsmatig het waarheidsgehalte van een claim secuur en voorzichtig te onderzoeken. Maar is er echt meerwaarde aan het publiekelijk aan de tand voelen van deze twee specifieke gevallen?

Zelfs in het bizarre geval dat zowel Op de Beeck als Brandt Corstius glashard hebben zitten liegen neemt het niet weg dát het gebeurt, en vaak. Als het zo omvangrijk is als de weerklank van #MeToo en de cijfers doen vermoeden, waarom hebben we het dan nog steeds niet over het feit zelf? Over de definitie en oorzaken van seksueel geweld bijvoorbeeld, of de consequenties, de zwijgplicht, en de culturele scripts die het in stand houden?

Eén antwoord op de vraag kan gedeeltelijk worden herleid uit die bewuste uitzending van Pauw. Goedele Liekens claimde dat “alles met #MeToo op één hoop wordt gegooid.” In het geval van de aanranding van minderjarige Anthony Rapp door Kevin Spacey gaat het volgens haar namelijk over een zwaar strafbaar feit, en is het seksisme van een tik op de bil ‘maar’ een #MeToo verhaal. Het blijft onthutsend hoezeer mensen de plank mis kunnen slaan, met name Liekens die beter zou moeten weten gezien ze zich professioneel bezighoudt met seks.

Het is nooit ‘maar’ een tik op de bil. Buiten dat het an sich al schade kan aanrichten, en vrouwen zich inderdaad schamen als ze ‘al’ aanstoot nemen aan die tik op de bil, zit het probleem precies in die opmerking. Het normaliseren van welke vorm van seksuele agressie dan ook, licht of zwaar, houdt een cultuur in stand waar van slachtoffers van lichte én zware vergrijpen wordt verlangd dat ze zwijgen. Hen wordt geleerd dat hun fysieke integriteit als vanzelfsprekend onderdoet aan de conventionele ‘grappen’.

Ondanks dat mensen in de regel echt niet liegen over wat hen voor geweld is aangedaan, er eerder over blijven zwijgen, krijgen we het toch constant voor elkaar het debat die kant op te sturen. Nu dat we hebben kunnen zien wat voor emmers zooi je over je heen krijgt bij het doorbreken van het heilige zwijgen – beschuldigd worden van ‘het slachtoffer uithangen’, aandachttrekkerij, overdrijven, liegen – kunnen we, neem ik aan, ook constateren dat het de leugen niet waard is.

Omdat hun stemmen stemmen zijn die verder reiken en langer nagalmen hebben Op de Beeck en Brandt Corstius hun verhaal in dienst laten staan voor iets groters dan henzelf. Ik had ze liever bespaard zo’n treurig voorbeeld te zijn van hoe verschrikkelijk we het laten afweten slachtoffers te erkennen, beschermen en ondersteunen. Maar nu dat ze het toch zijn, laat het ze dan ook volledig zijn. Ze zijn ook het voorbeeld in hoe de rest van 50% vrouwen en 8% mannen ruimte kunnen claimen voor hun verhaal. Ze zijn het voorbeeld in hun bijdrage in het creëren van een cultuur waar de eerste impuls niet schuldvraagomkering is maar het horen van slachtoffers en ze serieus nemen.

Een cultuur waar het lijden van een slachtoffer ertoe doet en niet de schuldvraag van de dader. En één waar we weten dat daders geen absurde monsters zijn, maar je buurman, je neef, je vader, je collega, omdat het probleem niet de inviduen zijn die geweld plegen maar een cultuur waarin seksueel geweld wordt genormaliseerd.