Schoonheid terroriseert ons leven en voorkomt geluk

Mirjam Vriend en Bram Bakker corresponderen over de geestelijke gezondheid.

Beste Bram,

“Beauty is in the eye of the beholder”. (Plato)

Ik ben net vijf-en-vijftig geworden. Een interessant punt. Ik ben over mijn nafluitpiek heen. De vraag in hoeverre ik mooi was heeft in mijn leven een zeer giftige rol gespeeld. Daar zal heus ook wel een persoonlijke, psychologische omstandigheid aan ten grondslag liggen, maar de buitenwereld heeft zeker ook een flinke duit in het zakje gedaan. Met de keuze voor een acteercarrière heb ik het mezelf natuurlijk niet echt makkelijk gemaakt, en ook wonen in het Gooi is een dingetje in dit verband; twee omgevingen waar uiterlijk een grote rol speelt, en in beide habitats worden zeker geen lieve leugentjes verteld maar een snoeihard oordeel geveld.

Is praten over de rol van schoonheid oppervlakkig? Het risico dat lezers dat vinden ligt best op de loer. Ik denk dat het belangrijk is om het erover te hebben. De vraag aan jezelf in hoeverre je mooi bent is voor ieder mens al een kwetsbare, spannende vraag, wie daarnaast het lef heeft om het aan een ánder te vragen steekt gigantisch de nek uit. Natuurlijk zul je meestal een beleefd antwoord krijgen, je zult twijfelen aan de oprechtheid en dus met dezelfde vraag blijven zitten.

Je uiterlijk beïnvloedt je leven. En je zelfbeeld over je uiterlijk doet dat minstens zo erg. Schoonheid is niet zo objectief als die ouwe Plato suggereerde. Wás beauty maar in the eye of the beholder, maar dat werd destijds al fel betwist door Plato’s mede-filosofen.

Nog nooit was schoonheid zo beperkt en dwingend gedefinieerd als nu, menen veel therapeuten, sociologen en antropologen. Wijzelf helpen enthousiast mee aan dat dwingende beeld, door onze selfies als een malle te bewerken. We kijken daarnaast naar de gepimpte beeltenissen van anderen. We weten dus dondersgoed dat er geen bal klopt van die plaatjes, tóch wordt dit, bewust of onbewust, onze maatstaf.

Tot vrij recent maakte Dove (die van de lichaamsverzorging) voor haar reclamecampagnes gebruik van akelig perfecte gezichten en lijven. Totdat de leidinggevenden met een undercover gemaakte documentaire werden verrast. Daarin waren hun eigen tienerdochters geïnterviewd over hun zelfbeeld. Bijna alle meisjes haatten hun eigen uiterlijk intens. Vrijwel iedereen was al een lichte tot ernstige eetstoornis aan het ontwikkelen. Dát was het moment dat de leiding van Dove geschokt besloot om enkel nog echte, normale vrouwen in hun campagnes op te voeren.

Dit is het tijdperk van de schoonheidsterreur. Piekeren over ons uiterlijk deprimeert ons meer dan we zelf willen toegeven. Het is bizar hoe wij in een kooi gevangen zitten waar de deur van openstaat, maar we toch niet naar buiten lopen: er is al heel vaak aangetoond dat mooie mensen niet gelukkiger zijn…

Wat er met schoonheid te winnen valt is zeker wel het één en ander: aandacht, bewondering, macht, status, geld, kansen. De ellende is dat we al die zaken altijd maar weer verwarren met geluk. Heb ik ook gedaan, Bram, en hoe. Vanaf ongeveer mijn vijfendertigste al(!)) tot vrij recent vond ik mijn uiterlijke verouderingsproces verschrikkelijk. Alsof er een apocalyps naderde. Ik had mij stevig verschanst in het gammele bootje dat de schoonheid der jeugd is.

Is het niet bizar dat ik me juist nu, nu ik in de ogen van de vijf-en-dertigjarige die ik ooit was een stokoud wijf ben, eindelijk vrediger in dat verouderen begin te voelen? Dat was een lange weg. In een prachtig interview betoogde psycholoog Liesbeth Woertman dat het ouder worden een kans biedt om eindelijk te worden liefgehad om wie je diep van binnen bent. Je krijgt de kans om je ego af te breken en je echte, 'wilde' zelf te onthullen, aldus Woertman.

Ik zie natuurlijk genoeg leeftijdgenoten die de deur platlopen bij een plastische chirurg. Ik ga die vrouwen niet wegzetten als oppervlakkige trutten. Ik snap hun paniek, en al snapte ik die níet, dan nog vind ik dat geen reden om geen compassie te hebben; ik overzie hun hele verhaal niet. Oudere vrouwen bij mij in het Gooi moeten er ernstig mee rekening houden dat hun dikke, kalende echtgenoot zich laat schaken door wat wij hier een roofkipje* noemen…

Is er nog een significant verschil tussen het belang van schoonheid voor een man of een vrouw? Wat denk jij, Bram? Het lijkt mij van wel, getuige bovenstaand voorbeeld, maar misschien is er wel wat aan het verschuiven? 

Wat praten we weinig over hoe we ons eigen lijf ervaren. Tuurlijk; een korte, botte afkeuring van bepaalde delen van onszelf, die geven we heel gemakkelijk. Vanochtend nog zat er een leuke vrouw aan mijn keukentafel die zichzelf binnen een minuut van top tot teen de grond in boorde. Luid schaterend. Mijn tegenspraak had ik net zo goed tegen de muur kunnen houden.

Praten mensen hier wel met jou over, Bram? Wat is de impact die jij ziet?

Warme groet,

Mirjam

*jong&lekker

Ha Mirjam,

Wat een mooi en belangrijk thema snijd je aan! Ook ik genoot van het interview met Liesbeth Woertman en dacht er van alles bij. Het zal wel met onze leeftijd te maken hebben… Zal ik je eens iets raars verklappen? Ik vind mezelf steeds mooier worden. Onderdeel van mijn narcistische karakterstructuur? Ik denk het niet. Het heeft te maken met het indalen van het cliché dat echte schoonheid van binnen zit. Dat wil je niet horen als je twintig of dertig bent… Maar het is dezelfde ellende als met alle andere clichés: als er niet tenminste een kern van waarheid in zat was het nooit tot een cliché verworden.

De tragiek van de huidige tijd is dat de buitenkant en de oppervlakte steeds meer gewicht krijgen. Ook al weeg je een paar kilo te veel en mag je nu fotomodel worden, de aandacht voor het uiterlijk verandert er niet wezenlijk door. Je bent misschien niet perfect, maar de firma Dove wil toch dat je geld aan hen spendeert om er ondanks die beperkingen optimaal uit te zien. Buitenkant is en blijft het leidende thema.

Natuurlijk kun je daarbij verschillen signaleren tussen meisjes en jongens, vrouwen en mannen. Maar ik hecht eraan om te benadrukken dat de overeenkomsten heel veel groter en belangrijker zijn. Vooral jonge mensen lijken steeds meer op zoek naar de meest perfecte vorm waarin ze zich presenteren aan de buitenwereld. Natuurlijk weten ook zij dat de binnenkant, de gevoelswereld, veel belangrijker is. En toch ligt fixatie op die buitenkant op de loer. Schone schijn, schijn bedriegt.

Een mooi mens word je niet door de aanschaf van een bepaald product. Dat ben je, of dat ben je niet. In beide gevallen is er werk aan de winkel. Wat maakt je tot wie je bent, en wat weerhoud je ervan dat te laten zien? Het begint al bij onze premier: de baas van het land ziet er uiterst representatief uit, maar wie is hij? Hoe voelt hij zich? Kent hij zijn binnenkant? De vorm lijkt niet alleen bij hem de inhoud te domineren. Maar: mannen als Rutte zijn hoe dan ook een rolmodel. Wat mij betreft een niet al te geslaagde rol…

Die Boris Johnson is een rare kwast, maar hij heeft ergens iets menselijks dat me voor hem inneemt. Terwijl hij het echt niet moet hebben van zijn looks (en wat mij betreft ook niet van zijn politieke opvattingen). Maar je proeft nog iets van een ‘mensch’ bij al zijn media-capriolen. Denk jij ook niet dat we allemaal stiekem doorlopend verlangen naar mooie mensen om ons heen? En dat we het dan niet over uiterlijk hebben, maar over authentiek, transparant of puur?

Ik moet ook weer denken aan de instructie voor het gebruik van het mondkapje in het vliegtuig dat neerstort: help eerst jezelf, en zorg daarna voor de anderen. Ook als ouder van jonge kinderen. Is op schoonheid niet hetzelfde van toepassing: durf eerst jezelf mooi te vinden en bewonder daarna de schoonheid van anderen. Want pas als je de schoonheid in jezelf hebt ontdekt ga je die ook zien bij je medemens. En dan gaat het om allesbehalve een oppervlakkig proces.

Mijn dochter bevindt zich in een kwetsbare leeftijdsfase. Ze besteedt veel aandacht aan haar uiterlijk. Veel te veel, als je het mij vraagt, want ze is een prachtig mensenkind. Met de onzekerheden die bij haar leeftijd horen. In de wereld waarin we leven wordt ze aangemoedigd haar buitenkant te perfectioneren, alsof dat haar zelfvertrouwen zou kunnen opleveren. Bah!

In ieder mens schuilt een diepe, existentiële behoefte om gezien te worden. We verlangen te worden waargenomen zoals we zijn. Dat is het vertrekpunt van iedere liefdevolle relatie. Ik ben echt niet naïef hoor, de aantrekkelijke verpakking kan bijdragen aan een flitsende start van een relatie. Maar: ook al is je lichaam perfect, succes in de liefde garandeert het niet. We verbinden ons niet met elkaar aan de buitenkant. Ons hart, daar gebeurt het. En wat een mooi hart is, dat vraag je niet aan de cardioloog.

Nelson Mandela was een mooie man, die Queen daar in Engeland: ook een personality. Langs de ‘objectieve’ meetlat van de buitenkant geen hoogvliegers, deze inspirerende leiders. Maar wat een prachtige mensen!

Weet je wat ik jammer vind, Mirjam? Dat het klaarblijkelijk nodig is om eerst de vijftig te zijn gepasseerd voordat dit soort inzichten indalen. En wat ik ook betreur: dat zo’n beperkt aantal bejaarden actief bezig is de jeugd te inspireren met schoonheid die van binnen komt. Onze verzorgingshuizen zitten vol prachtige mensen die vereenzamen, kunnen we de jeugd daar niet heen leiden om zich een beetje bij te laten scholen? Door de ervaringsdeskundigen van het echte leven…

Een warme groet zend ik je, mooi ouder mens!

Bram