Schoon genoeg: een wake-up call

In een tweet vroeg columnist Jan Kuitenbrouwer zich onlangs af waarom er zo ongekend veel aandacht is voor de actie van de stakende schoonmakers, die niet zozeer de straat op gaan voor meer loon, maar vooral om aandacht te vragen voor de in korte tijd sterk toegenomen werkdruk en de verminderde waardering die zij ervaren. Wat is het in deze actie dat ons kennelijk zo aanspreekt?

Het antwoord op de vraag van Kuitenbrouwer is denk ik simpel. Vrijwel elke beroepsgroep zal zich met een beetje goede wil kunnen identificeren met de frustraties van de schoonmaker. De postbode die op een dag drie keer zoveel poststukken moet bezorgen als toen hij begon, maar niet betaald mag overwerken; een vrachtwagenchauffeur die vroeger vijf dagen over een internationale rit mocht doen, moet het nu in twee dagen doen; maar evengoed de Zuidas-advocaat die de maandelijkse reprimande over het aantal gehaalde billable uren inmiddels eigenlijk wel zat is. Allemaal hebben ze iets gemeen met de stakende schoonmaker: het gevoel geen tijd meer te krijgen voor het leveren van kwaliteit, een nummer te zijn en de klant/client/patiënt/leerling wegens tijdgebrek ook zo te moeten bejegenen. Hoe efficiënter het werk, hoe eenzijdiger. Het vreet aan je werkplezier, totdat je jezelf alleen nog als een gedemotiveerde zombie naar je werk kunt slepen.

De focus op winst, snelheid, efficiëntie en nog meer winst is de afgelopen decennia sterk toegenomen. Van het Rijnlandse ‘stakeholdersmodel’ zijn we steeds meer overgestapt op het Angelsaksische ‘shareholdersmodel’: de aandeelhouders hebben meer zeggenschap gekregen, werknemers en klanten juist minder. Hedgefunds en andere aasgieren krijgen de kans een onderneming volledig leeg te zuigen om vervolgens, nog lang niet verzadigd, neer te strijken op de volgende prooi. Het commerciële evangelie heeft bovendien zijn intrede gedaan op plekken waar het niet thuishoort: zorg, onderwijs, diensten als postbezorging en openbaar vervoer zijn niet geschikt om winst mee te maken, maar worden wel steeds vaker gerund alsof dat de bedoeling is. Het is marktdenken buiten de markt. De race om zoveel mogelijk omzet te behalen in een zo kort mogelijke tijd leidt ertoe dat de gemiddelde werknemer gedwongen wordt zich uitsluitend te richten op zijn eigen ‘toko’, in plaats van zich te bekommeren om het belang van het bedrijf of de instelling als geheel. Daar heeft hij simpelweg de tijd niet voor, of hij is al volledig geprogrammeerd om bij alles te denken ‘what’s in it for me’.

De huidige regering gaat er prat op de ‘geluksmachine’ te hebben uitgezet. Het PGB wordt afgeschaft, er komen prestatiebeloningen (inclusief targets, uiteraard) voor leraren, de gefinancierde rechtsbijstand wordt fors ingeperkt, de zorgpremies gaan drastisch omhoog terwijl het basispakket juist verder wordt uitgekleed. Hartstikke mooi, al deze ‘ombuigingen’, want zo voorkomen we lastenverzwaring. Maar wie gaat straks het gelag betalen als de bezuinigingen op de GGZ ertoe leiden dat psychotische mensen en verslaafden geen hulp meer krijgen en voor meer overlast en criminaliteit gaan zorgen? Hoeveel ziekteverzuim zal er nog worden veroorzaakt door het doorgeslagen target-denken en de onvermijdelijke burn-outs, en wat kost dat de schatkist per jaar? Is het goed voor onze kenniseconomie als multinationals de inhoud van het lesprogramma mede gaan bepalen en de studiebeurs wordt afgeschaft?

De focus op winst en efficiency is symptomatisch voor het kortetermijn-denken dat zich de afgelopen decennia van ons meester heeft gemaakt. De stakende schoonmakers hebben ons wakker geschud: op kleine schaal hebben zij ons erop gewezen dat het niets kost om de schoonmaker ’s ochtends op kantoor even te groeten, maar op grotere schaal hebben zij dat kleine, flikkerende vlammetje aangewakkerd dat ons al een tijdje vroeg: ‘Waar zijn wij nou helemaal mee bezig?’ Hoe eerder deze vraag in ons collectieve bewustzijn is bezonken, hoe eerder wij gezamenlijk voorzichtig van koers kunnen wijzigen.

Volg Aisha op Twitter