Schiphol: met innige deelneming

Dick Benschop heeft zijn ontslag aangeboden. Niet aan het kabinet, maar aan de Raad van Commissarissen van Schiphol. Zoals het hoort volgens de zeggenschapsregels die gelden voor Schiphol Group. De minister als aandeelhouder heeft weinig ruimte om Schiphol bij te sturen. Alleen de RvC kan de bestuursleden benoemen en ontslaan – de minister van Financiën heeft daar formeel niets over te zeggen. Die mag wel het beloningsbeleid vaststellen, al is het de RvC die binnen dat kader de beloning van bestuursleden bepaalt. De RvC doet ook een bindende voordracht voor nieuwe commissarissen, al mag de minister als aandeelhouder suggesties doen. Zij kan wel de Ondernemingskamer vragen een commissaris te ontslaan, of op een aandeelhoudersvergadering het vertrouwen in de gehele RvC opzeggen. Dat, of daarmee dreigen, is natuurlijk iets wat alleen in uitzonderlijke situaties gebeurt. Anders dan bij beursgenoteerde ondernemingen heeft de staat als aandeelhouder niet de mogelijkheid om te stemmen met de voeten - aandelen verkopen - om zo het bestuur indirect te disciplineren.

Hoe gebruikt de minister van Financiën het kleine beetje zeggenschap dat ze als aandeelhouder heeft? Schiphol valt niet onder de Wet Normering Topinkomens en dus mogen bestuurders er meer verdienen dan de Balkenendenorm. De RvC heeft van die vrijheid ruimschoots gebruik gemaakt: de directieleden ontvangen een vast jaarinkomen van tussen de 500.000 en 600.000 euro. Schiphol heeft 2400 werknemers, een andere grote instelling in de regio Amsterdam met een publieke taak, het Universitair Medisch Centrum Amsterdam, heeft er zestienduizend, en valt wel onder de Balkenendenorm, een jaarinkomen van maximaal 201.000 euro. Deze zomer maakte de minister met haar Nota Deelnemingen het parlement duidelijk dat ze het beloningsbeleid voor staatsdeelnemingen niet wil aanpassen. Alsof de beste bestuurders alleen komen voor meer dan een miljoen en, omgekeerd, je met ruim een half miljoen zeker bent van goede bestuurders. Het vertrek van Benschop is een mooie kans voor heroverweging van het beloningsbeleid.

En de commissarissen, die zoveel macht hebben? Twee daarvan zijn niet-Nederlands, opmerkelijk omdat Schiphol het Nederlandse publieke belang moet borgen. Volgens interne regels van de Raad van Commissarissen moet tenminste één Schipholcommissaris betrokken zijn bij de regio Amsterdam. Maar wie denkt dat er een RvC lid is dat zich de belangen van omwonenden – gezondheid, beperking geluidsoverlast – moet aantrekken komt van een koude kermis thuis. De betreffende commissaris moet, aldus het RvC reglement, diepgaande kennis van en affiniteit hebben met het uitzonderlijke belang van Schiphol voor de regio – dat is dus de banenmotorfunctie die volgens deskundigen al lang achterhaald is. 

Minister Kaag schrijft in haar Nota deelnemingenbeleid dat het doel van staatsaandeelhouderschap is om publieke belangen te beschermen. Een gebruikelijke definitie van publiek belang is een maatschappelijk belang dat niet door de markt kan worden gerealiseerd, maar de minister spreekt over “grote nationale strategische belangen, bijvoorbeeld de economie en de infrastructuur”. Een eenzijdige, op economische groei gerichte invulling, en brede welvaart is kennelijk niet het uitgangspunt van het beleid staatsdeelnemingen. Dat merken we bij Schiphol.

De overheid dient ook met wet- en regelgeving het publieke belang. Maar staatsdeelneming Schiphol voldoet niet aan de milieueisen, beschikt niet over de natuurvergunning die nodig is voor de stikstof-uitstoot, en maakt meer herrie dan is toegestaan. Minister Harbers wil nu zestig miljoen euro belastinggeld uittrekken voor een tijdelijke projectorganisatie om het juridische Schipholpuin te ruimen en de wetsovertredingen van Schiphol te verdedigen. Gaan advocaten nu strijden tegen het publieke belang?! Schiphol verwaarloost de gezondheid van z’n medewerkers, verzet zich tegen krimp, en slaat een modderfiguur met kilometerslange rijen in en buiten de vertrekhal. Minister Harbers zei deze week dat hij het onderzoeken van de chaos niet meer aan Schiphol overlaat: kennelijk vertrouwt hij dit de directie én de RvC niet toe. Met de huidige regels is het deze RvC die een nieuwe bestuurder moet zoeken. Het wordt tijd de zeggenschap van de staat als aandeelhouder, de manier waarop Financiën die benut, en de invulling van het publieke belang door Schiphol ter discussie te stellen.

cc-foto: Erich Westendarp