Sancties zijn niet per se menslievender dan een atoombom

Sancties zijn dodelijke oorlogshandelingen. In 1996 werd de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken gevraagd wat zij ervan vond dat naar schatting een half miljoen kinderen waren overleden in Irak ten gevolge van de sancties. ‘We denken dat we die prijs moeten betalen,’ antwoordde ze.

Er is veel over deze opmerking geschreven: wat mij betreft is het belangrijkste inzicht dat sancties een vorm van oorlogvoeren vormen die niet per se menslievender zijn dan het gooien van een atoombom (de atoombom in Hiroshima resulteerde in minder dode kinderen). Een belangrijke reden om sancties tegen een land in te stellen is dat het minder risicovol is voor de eigen bevolking (die hoeft niet te gaan vechten) en daardoor kunnen sancties meestal op meer steun rekenen.

Maar dat neemt niet weg dat sancties oorlogsdaden zijn en daarom op dezelfde manier moeten worden beoordeeld en gewogen als het inzetten van fysiek oorlogsmaterieel.

Als je oorlogvoering beschouwt vanuit het perspectief van het werk ‘het begrip politiek’ van Carl Schmitt dat voor veel staten en academici nog altijd een basis vormt voor het perspectief op oorlog dan is de belangrijkste waarde in een oorlog om de aanleiding niet zelf tot voorwerp van moreel onderzoek te verklaren. Het feit dat de ander begon, geeft jou niet het recht om zoveel mogelijk burgers te doden. Als de oorlog er is, is het zaak om die te winnen. Een oorlog win je door de vijand te verslaan, op een manier die niet tot ressentiment leidt. Als er wraakgevoelens ontstaan bij die vijand, verlengt dat de strijd en resulteert het bovendien in nieuwe oorlogen.

Daarom moet je effectief en terughoudend zijn: als de vijand verslagen is ben je genereus en gun je een eervolle aftocht. Je respecteert je vijand, ook nadat je hem hebt verslagen.

Het ergste wat er kan gebeuren is dat je in naam van menselijke waarden de vijand vernedert, ontmenselijkt en net zolang doorgaat tot je het kwaad volledig op de knieën hebt gedwongen. Dat is wat de uitlatingen van Poetin zo angstaanjagend maakt: het denazificeren van zijn vijand houdt waarschijnlijk nooit op. Achter elk gordijn kan een (onzichtbare) nazi schuilgaan.

Maar de sancties die het westen nu afkondigt tegen Rusland lopen net zogoed dat risico. Wie heeft er belang bij dat de Russen straks niet meer naar de Ikea kunnen? Wie profiteert van de afwezigheid van Russen op de vierdaagse? Wie heeft er voordeel van dat in ons pluriforme medialandschap de Russische media niet meer te vinden zijn? Wat is het idee achter het terugsturen van avant-gardistische schilderijen uit een andere tijd?

Als ons beeld van Poetin als een totalitaire dictator klopt die er niet voor terugdeinst om overal ter wereld mensen te vergiftigen, dan is het onmogelijk om als Rus carrière te maken zonder een band met hem aan te gaan. Zoals het ook tijdens de Olympische Spelen in Sotsji niet mogelijk was voor ons koningshuis om niet met hem te proosten.

We moeten daarom uitkijken dat onze sancties in naam van het westen en de menselijke waarden, niet het effect hebben van atoombommen. We moeten ze wegen op hun proportionaliteit en ons steeds blijven beseffen dat we in oorlog zijn met het Poetin regime, maar niet met de Russen.