Samuel Paty viel als martelaar voor de vrijheid van onderwijs

De Journal du Dimanche is een buitengewoon trefzekere krant. Deze zondag was het zoals gewoonlijk weer ráák. Op de voorpagina staat een groot portret van de onthoofde leraar geschiedenis en aardrijkskunde Samuel Paty (47). De kop luidt: “Gestorven voor de vrijheid van onderwijs”. De spijker op de kop!

Dat een docent wordt vermoord om wat hij in de klas te berde bracht, is nieuw. Terroristen hebben hun wapens gericht op politici, journalisten of het winkelend publiek maar nóóit specifiek op leerkrachten. Althans niet in West-Europa. In het Midden-Oosten, Azië en Afrika zal het wel anders liggen.

Samuel Paty werkte op een collège in een kleine stad onder de rook van Parijs. Dat is een middelbare school van vier jaar met verschillende stromingen, een voor de bollebozen en twee die meer zijn gericht op een overstap naar wat wij MBO zouden noemen. Hij was een doorsnee leraar aan een doorsnee school, verknocht aan zijn leerlingen en zijn klas, behorend tot het meubilair in de docentenkamer, vol met grappen en onderwijskundige trucjes die in de loop der jaren hun effectiviteit bewezen hadden. Kortom: een leraar van de oude stempel. Dat blijkt ook uit het getuigenis van oud-leerlingen. Zo verklaarde Nathan tegenover RTL “Hij liep altijd in overhemd. Hij wilde ons werkelijk iets leren. We hielden debatten, we spráken”.

We hebben allemaal in onze jeugd wel zo’n leraar gehad.

Het staatsonderwijs is in Frankrijk militant openbaar. Het draagt geen enkel religieus karakter. Wel doceert men er de waarden van de Republiek die tot uiting komen in het nationale motto “vrijheid, gelijkheid, broederschap”. Daar hoort een absolute vrijheid van godsdienst bij. Omdat religies een belangrijk maatschappelijk verschijnsel zijn, worden ze op de Franse middelbare scholen uitgebreid aan de orde gesteld maar nadrukkelijk niet gepredikt.

Leerlingen vertelden dat meneer Paty ze altijd heel onpartijdig en zonder vooroordeel behandelde. Hij zal er wel bij verteld hebben dat dit rechtstreeks voortvloeide uit de republikeinse waarden. In dat kader heeft Paty al weer twee jaar terug eens een Mohammed cartoon uit de Charlie Hebdo getoond. De vrijheid van godsdienst en de vrijheid van meningsuiting berusten immers op hetzelfde beginsel. Kennelijk begreep Paty wel dat sommige moslims de aanblik van zulke karikaturen niet kunnen verdragen. Hij gaf ze dus kans tijdig de klas te verlaten. Ook dat hoort bij de republikeinse waarden. Je hoeft geen kennis te nemen van uitingen die je verafschuwt maar daar ligt wel de grens.

Ouders klaagden over dit naar hun zin al te aanschouwelijk onderwijs. Een vader eiste het ontslag van Paty en de kwestie bleef op het internet sudderen tot op die noodlottige vrijdag de openbare onthoofding plaats vond door een achttienjarige Tsjetseen, Adoullakh A. De dader had de voor jihadi’s de gebruikelijke achtergrond: geen politiek verleden, wel een strafblad, drie jaar terug ineens vroom geworden volgens zijn ouders. Of er een georganiseerde groep achter hem stond, was dit weekend nog niet duidelijk. De Franse politie had wel elf man in voorarrest.

Een ding is niettemin zonneklaar. Samuel Paty mag niet vergeten worden. Juist omdat hij zo’n gewone leraar was. Zelfs iemand die in een provinciestad de democratische waarden van de Europese samenleving uitlegt – niet eens hoog houdt – kan daardoor zijn leven verliezen zodra een of andere maniak het in zijn hoofd krijgt dat hij God lastert. Dat is onacceptabel.

De vrijheid van onderwijs is een hoeksteen van onze manier van leven. Elke aantasting daarvan brengt het democratisch karakter van onze samenleving in direct gevaar. Moord is het laatste stadium. Het begint met meldpunten, zwartmakerij en denunciaties op het internet. Zo ontstaat het klimaat waarin een fanaticus zich uitroept tot rechter en beul tegelijk.

Geen leraar zou bang moeten zijn voor boze buitenstaanders – ouders of niet – die de vrijheid voor de klas in gevaar brengen. Het oordeel over de aard van de lessen is een zaak van de directie en de inspectie van de onderwijs, die zich daarbij alleen mogen laten leiden door de officiële leerdoelen. Komt er wel druk van buiten dan dienen alle onderwijsautoriteiten op elk niveau een ring van bescherming te vormen om een aldus belaagde leraar. Een compromis is buiten de orde. Onderhandelingsruimte mag hier niet bestaan.

Samuel Paty viel als martelaar voor de vrijheid van onderwijs Eigenlijk zouden alle scholen zijn portret moeten ophangen. Bij de ingang of anders in de lokalen waar aardrijkskunde en geschiedenis worden gegeven. Niet alleen in Frankrijk. Ook hier. In de hele Europese Unie.