Rutte zal de lasten van de oorlog nooit eerlijk willen verdelen

Daarmee demoraliseert hij de Nederlanders juist nu het er voor Oekraïne op aan komt.

Niet alleen Vladimir Poetin hield afgelopen dinsdag een toespraak. Ook Mark Rutte liet zich niet onbetuigd. Hij gaf een gastcollege aan Leidse studenten waarvan eerder een soort samenvatting in de NRC verscheen bij wijze van opiniestuk. De premier was te gast bij de Afdeling Encyclopedie van de Rechtswetenschap, het onderdeel van de Juridische Faculteit, dat de laatste jaren vooral door de media-activiteiten van de hoogleraren Ellian en Cliteur in de publiciteit kwam. 

Rutte toonde zich een voorstander van de democratie. Hij plaatste de houding van Nederland ten opzichte van de oorlog in Oekraïne in dat kader: Poetin vormt ook voor ons vrije bestaan een reële bedreiging. Daarom is het Transatlantisch bondgenootschap met de Verenigde Staten opnieuw van wezenlijk belang gebleken. Vervolgens stak de premier de loftrompet over de manier waarop de democratie in de Verenigde Staten vorm werd gegeven. 

"Waar Reagan sprak, was de hoop op een betere toekomst nooit ver weg. Ik herinner me dat beeld van de ‘shining city on a hill’ vooral uit Reagans farewell adress, zijn afscheidsspeech aan het Amerikaanse volk.

Dat was een indrukwekkend betoog waarin hij de Amerikanen voorhield dat elke grote verandering in de Verenigde Staten begon aan de eettafel, met een gesprek tussen kinderen en hun ouders over wat het ten diepste betekent Amerikaan te zijn. Onderdeel van die traditie was voor hem dat kinderen hun ouders in dat gesprek tegen moeten kunnen spreken.

Typisch Reagan – grote dingen klein maken. En misschien ook wel typisch Amerikaans, die onverholen en zelfbewuste trots op het eigen land.

Je hoort vaak zeggen dat de 20e eeuw de eeuw van Amerika was en dat de 21e eeuw de eeuw van China of Azië zal worden. Ik denk daar anders over. Ik denk dat dit opnieuw de eeuw van Amerika zal zijn. En ik denk ook dat wij in Nederland en Europa er goed en verstandig aan doen stevig te blijven investeren in de trans-Atlantische samenwerking.

Laat me uitleggen waarom ik dat vind. En dan begin ik bij het eeuwige pionieren dat Amerikanen zo eigen is. Bij de frontiergedachte, die in overdrachtelijke zin nog altijd bestaat, dus de gedachte dat grenzen er zijn om ze te verleggen. En bij dat enorme Amerikaanse talent om te veranderen – en dan nog een keer en nog een keer. Tot het wél lukt.

Alles in de vaste overtuiging dat de toekomst de overtreffende trap zal zijn van het nu: beter, vrijer, mooier, hoger."

Het was uiteraard niet allemaal koek en ei in de Verenigde Staten, aldus Rutte – kijk maar naar de bestorming van het Capitool – maar uiteindelijk kwam  alles goed. Er was  tenslotte een hele generatie jonge politici opgestaan met de prachtigste idealen. Hij gaf daarvan één voorbeeld Pete Buttigieg, Bidens minister van Transport wiens politieke carrière niet wordt gehinderd door het feit dat hij van zijn homoseksualiteit allesbehalve een geheim maakt. 

Aan het slot van zijn gastcollege riep Rutte de studenten op politiek actief te worden.

"Democratie is mensenwerk en zorgen dat democratie blijft werken vraagt erom dat de beste mensen zich daarvoor in willen zetten. Denk daar maar eens over na."

Het artikel in de NRC eindigt heel anders. Rutte richt zich daar niet specifiek op studenten maar op de burgers in het algemeen. Hij roept hen op tot strijdbaarheid omdat Poetin met zijn agressie en zijn oorlog tegen Oekraïne een existentiële bedreiging is voor Nederland. Daarom moeten wij ons gezamenlijk te weer stellen.

Roept hij ons allen op elkaar koste wat kost te steunen in die strijd? Nee, daartegen verzet zich Ruttes blinde verering voor het Amerikaanse idee van individuele verantwoordelijkheid, waarop hij dinsdag de Leidse studenten trakteerde. Uiteindelijk is de strijd voor de vrijheid de verantwoordelijkheid van elk individu afzonderlijk. Voor de gewone mensen in Nederland heeft Rutte de volgende boodschap

"Achter de voordeur worden de koopkrachteffecten van deze oorlog hard gevoeld. Gas en elektriciteit zijn duur, boodschappen zijn duur en de inflatie is torenhoog. De realiteit is dat de oorlog in Oekraïne nog lang kan duren en dat niemand de economische effecten precies kan voorspellen. Het is duidelijk dat de overheid niet voor honderd procent alle negatieve gevolgen kan compenseren. Duidelijk is ook dat we in het rijke Nederland met zijn sterke economie mensen niet volledig aan hun lot overlaten. Ergens tussen deze twee uitersten zit een mate van onzekerheid waarmee we zullen moeten leven zolang de oorlog in Oekraïne duurt, ook als dat (veel) langer is dan we nu hopen."

Slotzin: "Onze keuze voor steun aan Oekraïne en verdediging van de democratie is de enige juiste, maar niet gratis".

Zo gaat de premier en oorlogsleider schouderophalend voorbij aan de burgers die huiverend van de kou in een niet geïsoleerd huurkrot zitten. Ze mogen blij zijn dat ze "niet volledig aan hun lot worden overgelaten".

Het college aan de Leidse studenten legt de achtergrond van deze koele houding bloot. Rutte bewondert juist het rat race-aspect van de Verenigde Staten. Elke krantenjongen die géén miljonair wordt, heeft het aan zichzelf te wijten. Die heeft zich onvoldoende laten inspireren door de Frontier-gedachte. Dat is een verwijzing naar een beroemde lezing van de historicus Frederick Jackson Turner uit 1893 The Frontier in American History. Hij betoogt daarin dat het Amerikaanse volkskarakter gevormd is door de pioniers die steeds verder opdrongen naar het westen tot ze tenslotte de Stille Oceaan bereikten. Het is duidelijk dat de oorspronkelijke bewoners van de Verenigde Staten en in navolging van hen de meeste niet-blanke burgers zo hun gedachten hebben bij deze Frontier-ideologie, ook al blijft het artikel van Turner nog steeds belangrijk voor mensen die de Verenigde Staten willen begrijpen.

Vers twee is of je er veel aan hebt nu we op het randje van een oorlog leven. Wij moeten ons goed realiseren wat Rutte niet gezegd heeft: hij heeft niet gezegd dat we allemaal in hetzelfde schuitje zitten en dat we niemand overboord laten staan. Dat we in deze gezamenlijke strijd elkaar vasthouden. Dat we geen mens maatschappelijk kopje onder laten gaan als gevolg van deze oorlog.

Hij zei wél dat de overheid niet iedereen kan steunen. Daarbij vergeet hij dat de gevolgen van deze oorlog de rijken nauwelijks treffen maar de lager betaalden juist wel en in het wezen van hun bestaan. Niet voor niets is het bezoek aan de voedselbank verdubbeld. Niet voor niets stellen onderwijzers vast dat schoolvoeding een noodzaak is geworden. De oorlog komt bij miljoenen Nederlanders keihard aan en die hebben volgens de premier pech gehad, verblind als hij is door het drogbeeld van de city shining on a hill. Jammer joh, de oorlog is nu eenmaal niet gratis. De regering doet al zoveel voor jou.

Daarmee brengt premier Rutte zélf de weerstandskracht van Nederland zware klappen toe. Wil je dat een volk de gevolgen van een oorlog manmoedig doorstaat, dan dienen de lasten eerlijk te worden verdeeld. Anders gaan mensen de strijd inderdaad als individu benaderen. Dan beginnen ze te calculeren: wat kost het mij? Wat levert het op? Wat heb ik aan abstracte rechten als ik in de rij moet staan bij de Voedselbank en afsjeblief spelen bij steunloketten van de gemeente?

De speech van Rutte was in hoge mate demoraliserend. Het wordt tijd voor een functie elders, liefst niet bij de NAVO want daar hebben ze als secretaris-generaal persoonlijkheden nodig van heel ander kaliber.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke opinie mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: carnaval