Rutte tovert levenloos konijn uit hoed om Oekraïneverdrag door te drukken

Het parlement zei eerder ja, daarna zei de meerderheid van de kiezers nee. Dat gebeurde in een raadgevend referendum, op 6 april. De Wet op het raadgevend referendum verplichtte de regering vervolgens om zo spoedig mogelijk een intrekkings- of een inwerkingtredingswet bij het parlement in te dienen. Met die wettelijke bepaling heeft de premier willens en wetens de hand gelicht. De reden is duidelijk: hij wil ondanks de kiezersuitspraak toch zijn handtekening zetten onder het verdrag.

Maar hij weet dat een groot deel van het parlement daarover uitermate kritisch is en de bevolking in meerderheid verlangt dat de regering de uitslag van het referendum serieus neemt. Hij weet ook dat de meeste Europese regeringsleiders zeggen geen genoegen te zullen nemen met een Nederlands nee, dat vanwege het unanimiteitsvereiste, zal leiden tot het niet in werking kunnen treden van het nu voorliggende associatieverdrag. En hij weet dat Oekraïne hoe dan ook aan het verdrag vasthoudt.

Daarom heeft de premier een laatste list bedacht. Hij legt aan de komende Europese Raad in Brussel een in zijn woorden ‘juridisch bindende verklaring’ ter ondertekening voor. Daarin wordt vastgelegd dat het verdrag geen opmaat is tot EU-lidmaatschap van Oekraïne, geen extra middelen aan het land verschaft, geen militaire verplichtingen jegens dat land oplegt, geen vrij verkeer voor Oekraïense werknemers mogelijk maakt en dat corruptie tot de kern van het verdrag gaat behoren. Daarmee – aldus de premier – wordt recht gedaan aan de Nederlandse nee-stem en kan ratificatie toch doorgaan. Tijdens de algemene beschouwingen in de Eerste Kamer heb ik de premier gewezen op de levenloze aard van het konijn dat hij met zijn ‘juridisch bindende verklaring’ uit de hoed tovert.

Dat de nee-stemmers zich gehoord zullen weten door een regering die ja zegt tegen het door hen verworpen verdrag, is immers volstrekt ongerijmd. Zeker nu het Nationaal Referendumonderzoek heeft vastgesteld dat indien de opkomst veel hoger zou zijn geweest, de uitslag waarschijnlijk hetzelfde gebleven was: nee tegen dit verdrag. Het onderzoek stelt ook vast dat de voornaamste zorgen van de nee-stemmers gebaseerd waren op de endemische corruptie van Oekraïne en de angst dat via dit verdrag een lidmaatschap van de EU dichterbij zou komen.

Welnu, deze week rapporteerde de Europese Rekenkamer dat Oekraïne het meest corrupte land van heel Europa is – waarmee precies de voornaamste zorg van de nee-stemmers wordt bevestigd. Uit een publiek register van bezittingen dat op 1 november in Oekraïne in werking trad, blijkt op schokkende wijze hoe schaamteloos de elite van het land zichzelf heeft verrijkt terwijl de bevolking verarmt en verkommert en het land vrijwel bankroet is. De president zelf bezit 102 ondernemingen, terwijl hij er volgens de wet geen een mag hebben. En net als zijn collega-ministers, hooggeplaatste bestuurders en parlementsleden, heeft hij kapitalen aan voornamelijk buitenlandse valuta cash in huis of op de bank staan, daarmee op schrijnende wijze het eigen gebrek aan geloof in de levensvatbaarheid van de Oekraïense staat uitdrukkend. Niet vreemd dat volgens de bevolking van Oekraïne het land volstrekt de verkeerde richting ingaat.

In een recent onderzoek van Transparency International antwoordt 72% van de ondervraagden nee op de vraag of het land momenteel minder corrupt is dan vier jaar geleden. Volgens meer dan 60% van hen zijn de meest corrupte groepen van het land de overheidsbestuurders, de parlementsleden, de belastingautoriteiten, de rechters, alsmede de president en de minister-president. En bijna 40% van de ondervraagden vertelden dat ze het afgelopen jaar een of meer keren smeergeld hadden moeten betalen, met name in het onderwijs, de gezondheidszorg en aan de verkeerspolitie. Een binnenkort openbaar wordend verslag van de Raad van Europa zegt al eveneens dat corruptie het grootste probleem is en blijft van Oekraïne.

Aan de tweede grote zorg van de nee-stemmers, dat het verdrag EU-lidmaatschap van Oekraïne dichterbij brengt, wordt natuurlijk niks gedaan door nu ‘juridisch bindend’ vast te leggen dat dit verdrag daarover niets zegt. Dat was allang duidelijk. Maar dat Oekraïne lid wordt, als het aan president Poroshenko ligt, is evident. De president houdt overeind dat zijn land binnen een jaar of vijf klaar zal zijn – en volledig gerechtigd volgens het EU-verdrag – om het EU-lidmaatschap aan te vragen. Natuurlijk zal hij er dan op wijzen dat de EU toch niet voor niets zijn ‘meest verregaande associatieverdrag ooit’ juist met zijn land heeft gesloten. De keren dat ik de gelegenheid had hem te spreken, heeft hij me dat steeds weer onder ogen gebracht.

Kortom, Ruttes konijn uit de hoed in de vorm van zijn ‘juridisch verbindende verklaring’ houdt alle nee-stemmers voor het lapje en verandert helemaal niets aan de inhoud van het door hen afgewezen verdrag. Het Nederlandse parlement wordt een verklaring voorgeschoteld die geen letter verandert aan de tekst van het verdrag. En of de andere EU-lidstaten overigens sowieso bereid zullen zijn een dergelijke verklaring te tekenen, is ongewis. Met name Oost-Europese landen voelen er weinig voor. Per saldo is de betekenis van zo’n verklaring zonder waarde, zelfs indien hij door alle EU-lidstaten onderschreven wordt. Immers, de belangrijkste partner in het akkoord, Oekraïne, zal volgens de premier niet gevraagd worden de ‘bindende verklaring’ te ondertekenen. Derhalve zal het land waarom het allemaal draait, er ook niet aan gebonden kunnen worden. Dus blijft het associatieverdrag voor Oekraïne wat het was: verregaande politieke associatie met en economische integratie in de Europese Unie (zoals letterlijk geformuleerd in het associatieverdrag), als mogelijke opstap naar een EU-lidmaatschap.

Niet doen dus.