Rutte wist niet dat hij loog

Toegegeven, Rutte heeft een probleem. Hij ís een probleem. Afgezien van vele loyale VVD’ers is denk ik niemand op dit moment in the mood om het voor hem op te nemen. En ik ben zelf geen liefhebber van zijn visieloze en vaak opportunistische managementstijl. Ik geloof er ook niets van dat hij dit paasweekend ook maar één moment zou gebruiken om aan zelfreflectie te doen. Ik denk dat dat vermogen volledig verdwenen is in zijn psychologische repertoire (‘use it or lose it’, geldt voor alle vaardigheden, ook mentale) en dat hij alleen bezig is met de vraag: waar kan ik nog mee wegkomen.

Toch wil ik het nu voor hem opnemen, of tenminste: proberen door zijn bril te kijken naar wat we een heterdaadje zouden kunnen noemen, na een rijke geschiedenis van een ‘falend geheugen’. Zoals geheugendeskundige Douwe Draaisma in NRC zei, het is uiterst onwaarschijnlijk dat Rutte vergeten is dat hij over Omtzigt heeft gesproken tijdens de verkenningen. Zelfs als hij het vergeten was, ‘op het moment dat dat blaadje met “Positie Omtzigt: functie elders” kwam, had dat als een trigger voor zijn geheugen moeten werken.’

Zelfbedrog en slechte mensen Tegelijkertijd leek hij zelf dermate overtuigd dat hij de waarheid sprak tijdens het debat, dat ik me afvroeg: hoe werkt dit in zijn brein, hoe verkoopt hij dit aan zichzelf? Het fascineerde me, deels vanwege mijn beroepsmatige interesse in het verschijnsel zelfbedrog, deels omdat ik vind dat je altijd moet proberen je zo goed mogelijk te verplaatsen in ‘slechte mensen ’ – want niemand is alleen maar slecht, en het is veel te makkelijk er van een afstandje naar te kijken en te doen alsof je zelf nooit morele grenzen overschrijdt. Je leert meer over jezelf en over de wereld door je zo goed mogelijk te verplaatsen in de ‘slechterik’ dan door van een afstandje te oordelen en je moreel superieur te voelen.

Aanvankelijk kon ik me geen enkele voorstelling maken van wat er afgelopen week in Ruttes brein omging. Dat veranderde na een kort interview van Jaïr Ferwerda met Rutte bij Beau.

Rutte zei onder meer wat we al weten, dat hij met Hoekstra had gesproken over de mogelijkheid Omtzigt een ministerspost aan te bieden. Door de manier waarop hij erover sprak kon ik me opeens heel goed voorstellen dat de woorden ‘functie elders’ in de notities van Ollongren zijn geheugen helemaal niet triggerden; dat hij in eerste instantie totaal niet het verband heeft gelegd met zijn gesprek met Hoekstra. Vermoedelijk heeft een ambtenaar het heel kort willen samenvatten met deze twee woorden, maar met de kennis van dat moment klinkt ‘functie elders’ niet als een ministerspost; en Rutte had dit besproken met Hoekstra, niet met de verkenners, dus kan me voorstellen dat hij in eerste instantie geen idee had waar het over zou kunnen gaan.

Hellend vlak Natuurlijk heeft hij een grote fout gemaakt door het direct glashard te ontkennen in plaats van even wat langer na te denken, en vervolgens ook nog op arrogante wijze te zeggen dat niemand hier een toelichting op ging geven. Na zijn eerste ontkenning zat hij op een hellend vlak – en hij had toen nog geen flauw vermoeden dat dat een racebaan naar beneden zou worden. Ik stel me voor dat hij dacht: als ik dit nu met stelligheid ontken en duidelijk maak dat het daarmee klaar is, dan geef ik er geen voeding aan. Hij wist nog niet dat álles op tafel zou komen, dus het is ook logisch dat hij niet over het gesprek met Hoekstra wilde vertellen. Dat doe je niet bij een formatie. En mogelijk heeft hij op dat moment überhaupt niet eens gedacht aan dat gesprek.

Als je het zo bekijkt, begrijp ik dat hij denkt dat hij niet heeft gelogen; en dat hij met “verkeerd herinneren” bedoelde: hij heeft op dat moment die associatie niet gelegd. Hij heeft wel geprobeerd zich er doorheen te bluffen, in de zin dat hij best wist dat er over gesproken was – typerend voor de overmoedige stijl van mensen die lang aan de macht zijn en zeker van VVD’ers – maar hij besefte niet dat dit specifieke punt werd bedoeld.

Bluf en overmoed Dit praat het natuurlijk niet goed. Het is duidelijk dat ook Rutte Omtzigt onschadelijk wilde maken en dat hij achter de schermen aan het konkelen was en de formatie naar zich toetrok. Het is ook duidelijk dat zijn bestuursstijl niet open en transparant is en dat nu een heel goed moment zou zijn om met die stijl te breken. Als mijn idee klopt, dan is de beschuldiging van welbewust keihard liegen niet terecht. Dan zit hij in de shit door de nonchalance, bluf en overmoed en de gesloten managementstijl die hij altijd al had en daarom is het toch rechtvaardig als het hem de kop kost.

Maar er is ook iets dat ik niet rechtvaardig vind. In het vuur van het debat over Rutte heeft niemand op Hoekstra gelet – die óók van Omtzigt af wilde, en die waarschijnlijk heel goed besefte hoe de ‘functie elders’-opmerking in de notities was gekomen – en die nu alleen maar voordeel heeft van de schade die Rutte heeft opgelopen. En die de verontwaardigde onschuld speelt over wat ’zijn’ Pieter Omtzigt is aangedaan.

NB: Ik heb dit stuk geschreven als geïnteresseerde burger, niet als deskundige. Ik weet natuurlijk net zo min als ieder ander of mijn vermoeden klopt, maar ik wilde in elk geval de mogelijkheid inbrengen in de discussie, ook al verandert het ongetwijfeld weinig aan de verdere ontwikkelingen.