Rusland’s oorlog in Oekraïne kan tot een nucleaire catastrofe leiden

Op 11 augustus kwam de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties eindelijk bij elkaar om de uiterst gevaarlijke situatie bij Oekraïne’s kerncentrale van Zaporizhzia, de grootste van Europa, te bespreken. Dat kwam dankzij maandenlang aandringen van de Directeur Generaal van het Internationale Agentschap voor Atoom Energie (IEAE) in Parijs. Die waarschuwt al sinds het begin van Ruslands oorlog tegen het buurland voor de ramp voor Oekraïne en omliggende landen als de gevechten een van de kerncentrales daar zou beschadigen.

De Zaporizhzhia-centrale wordt sinds begin maart door Russische troepen bezet. Oekraïense technici hebben nog altijd de dagelijkse leiding, zij het onder onmogelijke werkomstandigheden. Zij worden onder schot gehouden door Russische militairen, hun slaap- en eetmogelijkheden zijn beperkt en de contacten met de deskundigen van IEAE zijn sterk bemoeilijkt. Dat blijkt ook uit sms-berichten die zij onlangs aan de Engelse BBC hebben gestuurd.

Volgens de onafhankelijke Russische nieuwsite “The Insider “ (theins.ru, gedeeltelijk ook in het Engels) bezetten een vijfhonderdtal Russische militairen de centrale. Die zouden boobytraps in sommige gebouwen hebben geplaatst en mijnen en ammunitie hebben opgeslagen tussen de gebouwen. “The Insider” bericht verder over Russische militaire voertuigen en luchtdoel-geschut rond de centrale en raketinstallaties in een dorpje vlakbij. Rusland heeft de Oekraïense strijdkrachten 
verschillende malen vanuit dat gebied bestookt, goed beseffend dat Oekraïne dan nauwelijks terug kan schieten zonder de eigen bevolking in gevaar te brengen.

Op 5 augustus kwam het IAEA met een uiterst zorgwekkende waarschuwing naar aanleiding van beschietingen rond de centrale, die vlak bij de frontlinie in het zuiden van Oekraïne staat. “Elke principe van nucleaire veiligheid is in meer of mindere mate geschonden en we kunnen niet toestaan dat deze situatie voortduurt”. Door de bezetting heeft het personeel van de centrale slechts zeer beperkt contact met de IAEA en de bevoorrading met materieel en onderdelen is verstoord. Zo bestaat er een “zeer reëel gevaar van een nucleaire ramp die de gezondheid van miljoenen mensen en het milieu in en buiten Oekraïne bedreigt.”

Het IEAE herinnerde eraan dat het al vier maanden pleit voor een missie van onafhankelijke nucleaire inspecteurs naar de centrale om te verzekeren dat deze aan alle nucleaire veiligheidseisen kan voldoen. Het staken van de gevechten rond de centrale is daarbij een eerste vereiste.

Iedereen denkt bij “nucleaire ramp” in Oekraïne natuurlijk direct aan de nucleaire explosie in Chernobyl in 1986. Nog altijd is daar een gebied van 2600 km2 besmet en voor mensen ontoegankelijk. Volgens de Oekraïense autoriteiten duurt het 320 jaar totdat die zone weer bewoond kan worden, volgens een Amerikaanse krant 3000 jaar, en 20.000 jaar volgens Greenpeace. Nucleaire neerslag kwam indertijd tot in Noorwegen en Groot-Brittannië terecht.

Er zijn serieuze berichten dat Rusland bezig is om de centrale van het Oekraïense electriciteitsnet af te koppelen en aan te sluiten op het electriciteitsnet van de Krim. Afgezien van de onaanvaardbare diefstal die dat zou betekenen is het ook een uiterst gecompliceerde en risicovolle operatie.

De gesprekken in de Veiligheidsraad verliepen volgens het bekende stramien wanneer het om de oorlog in Oekraïne gaat. Zoals altijd draaide Rusland de zaken om en legde alle schuld bij de Oekraïners. Opmerkelijk is dat een land als Albanië duidelijk stelde dat de zo uiterst gevaarlijke nucleaire situatie nooit zou zijn ontstaan zonder Rusland’s "ongerechtvaardige en zinloze oorlog tegen Oekraïne".

Aan het einde van het overleg concludeerde de vertegenwoordiger van het IEAE dat er ondanks alle verbale tegenstellingen een duidelijk besef bestaat dat nucleaire veiligheid een primordiaal belang is en dat de aanwezige landen vinden dat er een IAEA-missie moet plaatsvinden. Hij gaat nu zijn contacten met Oekraïne, Rusland en de VN intensiveren om Oekraïne te helpen volledige veiligheid te verzekeren bij al zijn nuceaire installaties.

Nog altijd zijn er internationale analisten die geloven dat het Rusland worst zal wezen wat er met de Zaporizhzhia-centrale gebeurt. Het zou zelfs bereid zijn die te laten ontploffen, daarbij Oekraïne de schuld gevend, goed beseffend dat de resulterende nucleaire neerslag voornamelijk in Oekraïne en in delen van Zuid- en West-Europa zou neerkomen.

Net als bij de Russische blokkade van Oekraïense havens, die lange tijd de uitvoer van graan onmogelijk maakte, kan ik mij echter niet voorstellen dat Rusland zo een enorm risico zou durven nemen. Bovendien tonen de gesprekken in de Veiligheidsraad dat er 
daadwerkelijk een internationale consensus aan het onstaan is om het gevaar van oorlogshandelingen op Oekraïne’s nucleaire centrales aan te pakken. Het stoppen van alle militaire activiteiten rond de centrale zou een belangrijke eerste stap zijn.