Rusland versus het Westen of een geopolitiek van onderop?

De spanningen tussen Rusland en het Westen (VS en Europa) nemen toe. Maandag, 10 januari is er een topoverleg tussen Rusland en de VS om op z’n minst de spanningen beheersbaar te houden en om te voorkomen dat een militaire escalatie optreedt. Het overleg wordt woensdag voortgezet in de NAVO-Ruslandraad en ook donderdag binnen de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE). Vanuit Rusland gezien om de invloedssfeer van de NAVO in te dammen, en vanuit Westerse kant om te voorkomen dat Rusland een invasie pleegt in de Oekraïne.

Tot zover het feitelijke nieuws zoals dat tot ons komt via de weekendkranten, met name van NRC en De Volkskrant. Complicerende factor vormt de door Rusland geleide interventie in Kazachstan om de protesten van de bevolking aldaar met militair geweld te doen stoppen. De interventie vond plaats op verzoek van de heersende president Tokajev maar achter de schermen kunnen ook andere scenario’s een rol spelen. Stel je voor dat de protesten overslaan naar Rusland zelf of weer opleven in Wit-Rusland?

In Nederland is er geen actief vredesplatform waar gewone mensen – zonder de status van geopolitieke expert – het gesprek aangaan en zo nodig in actie komen om te voorkomen dat ze meegesleurd worden in nieuwe Koude-Oorlogsretoriek. Wat de huidige spanningen ook aangeven is de bloedarmoede en het gebrek aan verbeeldingskracht van de genoemde redacties: stelselmatig wordt Rusland bekeken door een westerse NAVO-bril waarbij de lezer voorbereid wordt op een militair treffen. De taal is niet zo direct maar klinkt als een hondenfluitje. Zo laat De Volkskrant in een kop boven een artikel de vraag afdrukken: ‘Welke opties heeft het Westen, behalve praten, praten en praten?’ Waarom moet hier nota bene drie keer het woord ‘praten’ vallen? Is het om ons als lezer te laten uitroepen: ‘In de aanval!’? De westerse experts die in het artikel aan het woord komen vertolken een gemeenschappelijk standpunt zoals één dit als volgt samenvat: ‘Poetin zegt: ik heb lak aan grenzen.’ Ook de redactie van NRC heeft de nodige kwalificaties verzameld om de westerse stemming richting Rusland te kunnen weergeven: Poetin onderhandelt met het pistool op tafel, provocatief, meer theater dan serieus overleg.

Is een andere benadering mogelijk? Niet een die bagatelliseert wat gaande is maar een minder harde taal ‘wij-zij- bezigt. Natuurlijk: de aanwezigheid van NAVO-troepen aan de grenzen van Rusland en de Oekraïense gedachte aan een lidmaatschap van de NAVO zet de noodzakelijke internationale samenwerking onder druk. De Russische inlijving van de Krim en de onderdrukking van de oppositie in Rusland geven direct voedsel aan het wantrouwen in de oprechtheid van Poetin als gesprekspartner.

Maar dit – en nog meer, ook richting China – rechtvaardigt niet het gebrek aan reflectie in de Nederlandse media. Reflectie bedoeld om het hoofd koel te houden, empathie te tonen en te zoeken naar nieuwe, creatieve wegen om op geopolitiek niveau met elkaar om te gaan zonder te vervallen in het genoemde wij-zij denken. En op zo’n moment is het van groot belang dat gewone mensen hun stem laten horen en verbeeldingskracht verlangen bij het vormgeven van een internationale, op vrede gerichte wereldorde.

Nu is de afstand tussen geopolitieke abstracties en het gewone leven van alledag heel groot. Hier zie ik een taak weggelegd voor internationale ngo’s als Amnesty International, Oxfam Novib en Hivos om ons gewone mensen te ondersteunen in het laten klinken van een stem in het publieke debat.

Ook onze politieke vertegenwoordigers in Den Haag moeten worden wakker geschud. Het nieuwe coalitieakkoord van VVD, D66, CDA en CU zwijgt over de rol die actieve burgers kunnen spelen als het gaat om de noodzakelijke ontspanning om zodoende ruimte te maken voor wat werkelijk internationaal van belang is: internationale klimaatafspraken om de aarde terug te geven wat haar is ontnomen. CDA-politicus Wopke Hoekstra treedt aan om invulling te geven aan zijn nieuwe functie: minister van Buitenlandse Zaken. Als er een iemand uit de nieuwe ministersploeg is die de nodige creatieve denkkracht en kennis van een-geopolitiek-van-onderop kan gebruiken, is hij het wel. Laten we hem niet teleurstellen.