Roemloos ten onder

Een van de zaken die opvallen in de nu reeds spraakmakende documentaire ‘Roemer: Tussen pieken en peilen’ is dat de SP-leider probeert een teflonlaag te kweken. Op elke tegenvaller reageert hij laconiek: ‘Volgende keer beter’. Dat werkt niet. Zeker niet omdat steeds blijkt dat het de volgende keer helemaal niet beter wordt.

Zo’n houding hoort bovendien niet bij de mentaliteit van een winnaar. Een winnaar slaat bij verlies de huisraad kort en klein. Roemer niet. Na een abominabel optreden bij De Wereld Draait Door zit hij thuis op de bank met een biertje. Hij klaagt teleurgesteld over ‘karaktermoord door de Vara’. “Misschien prikken de mensen er wel doorheen,” zegt zijn echtgenote die de cruciale confrontatie – twee avonden voor de verkiezingen – niet gezien heeft omdat ze op de sportschool zat. “Ach, nog een dag,” zegt ze. “Zo is het,” antwoordt Roemer en neemt een slok pils. Alsof de lijdensweg er bijna op zit.

Dat is wat de documentaire laat zien: een zegetocht die in hoog tempo verandert in een lijdensweg. Coen Verbraak had Roemer begin 2012 gevraagd of hij hem tijdens de volgende verkiezingen met een camera mocht volgen. Roemer, die toen torenhoog in de peilingen stond en de SP volgens Maurice de Hond tot de grootste partij van Nederland had gemaakt, stemde in. Een paar dagen later viel het kabinet. Verbraak kon direct aan de slag.

Volgens eigen zeggen heeft hij overal toegang toe gehad maar politiek is de documentaire nauwelijks. Terwijl Roemer met de snelheid van een schoonspringer duikelt in de peilingen zien we geen enkel crisisoverleg. Niemand die oppert een andere koers in te zetten. Sterker nog, zelfs de koers van de campagne komt niet ter sprake. Wat rest is een blik op de emoties en beproevingen van een gedroomde premier die, zo toont de documentaire genadeloos aan, niet geschikt is voor die functie.

Je vraagt je af of Roemer ook deze documentaire zal opvatten als ‘karaktermoord door de Vara’, een Droste-effect dat wel bij Roemer past. Hij doet immers niet veel meer dan steeds hetzelfde herhalen. Nog typischer is wat die ‘karaktermoord’ bij DWDD dan inhield. Peter R. de Vries confronteerde aan tafel op zijn bekende hardnekkige manier de SP-leider met de uiterst negatieve berichtgeving in De Telegraaf. Wat Roemer daarvan dacht, wilde hij weten. Was hij niet van mening dat er door de krant een campagne tegen de SP werd gevoerd? Een terechte vraag want de krant pleegde inderdaad karaktermoord.

Roemer keek de misdaadverslaggever aan als een konijn dat gevangen is in de koplampen van een aanstormende auto. Hij wilde of durfde zich niet uit te spreken tegen De Telegraaf, de krant die hem maanden eerder neerzette als alternatief voor Rutte en een tijd bondgenoot was in het bestrijden van de PvdA. Hij wist ter plekke ook niets anders te verzinnen, een kwinkslag er uit gooien durfde hij kennelijk ook niet tegenover De Vries die hem indringend aan bleef kijken alsof de misdaadverslaggever ieder moment een volledige bekentenis verwachtte. Daarop volgde Sywert van Lienden die er fijntjes op wees dat Roemer in een peiling als het minst betrouwbaar werd gezien. Weer dezelfde apathische reactie. Roemer werd gewoonweg neergemaaid door de eeuwige scholier. Het was geen karaktermoord maar incompetentie.

Roemer kan af en toe gevat zijn maar hij is geen snelle of scherpe denker. Dat is al een handicap voor een politicus maar waar ik het meest van schrok tijdens het bekijken van de documentaire is het totale gebrek aan strijdlust bij de man, het handelsmerk van de SP. Het lijkt alsof het succes in de peilingen een verlammend effect op hem heeft. Of misschien komt het omdat hij tot het uiterste probeert ‘premierwaardig’ over te komen. Of misschien is hij wel gewoon geen strijder. Als kijker moet je dat zelf bepalen want Verbraak geeft geen toelichting, geen insidersinformatie.

Klopt het beeld dat Verbraak schetst? Ik kan me herinneren dat ik bij aanvang van de campagne de persoonlijke homepage van de SP-lijsttrekker bekeek. Daar stond een lijstje met de favorieten van Roemer. Het meest opvallende was dat hij eigenlijk geen favorieten bleek te hebben. In ieder geval geen enkele eigen afwijking die er uitsprong. Dat lijkt me een gebrek aan persoonlijkheid, een gebrek dat wat mij betreft ook in de documentaire naar voren komt. Roemer gaat er prat op dat hij onderwijzer was maar je leert weinig van hem.

Ja natuurlijk, Roemer was de redding na de afgang van de té verbeten Agnes Kant. Zij verpersoonlijkte het beeld van de SP dat niemand meer wil: gelijkhebberig, fel, compromisloos. Roemer was daar met zijn redelijke bedaardheid de tegenpool van, de brave huisvader. Sympathiek natuurlijk maar de politiek is geen wedstrijdje voor aimabele amateurs. Zo’n huisvader in z’n tricots ziet er leuk uit maar legt het meteen af tegen professionele renners zo gauw de race echt begint. En dat gebeurde ook. 

Al meteen bij aanvang van de campagne ging het mis. Roemer blunderde bij z’n eerste interviews – ‘over my dead body’ – en debatten, vertwijfelend kijkend naar een glashard liegende Rutte. Het kwam nooit meer goed. Niemand lijkt dat ook te proberen. De voorbereiding voor het premiersdebat die we te zien krijgen is ronduit knullig. De documentaire doet niet aan duiding dus we komen niet te weten waarom dat zo is. Misschien gokte de partij er op dat hij het wel goed zou doen met spontane menselijkheid, zoals bij de vorige campagne. Misschien werden de echte trainingen buiten beeld gehouden. Maar misschien wist de door de wol geverfde partijleiding zelf ook dat er niets meer aan te verbeteren viel. 

De SP kampt met het probleem dat critici de partij gemakkelijk wegzetten als behoudend, als een partij die terug wil naar vroeger, al weet niemand wanneer dat vroeger dan was. Roemer is niet de man die de partij aan dat frame weet te ontworstelen. Niet de leider die de partij neerzet als een alternatieve keuze, gericht op de toekomst maar met een fundamenteel andere koers dan de andere partijen.

Onder Roemer verloor de partij drie verkiezingen. In 2010 viel de SP 10 zetels terug naar 15, bij de provinciale verkiezingen van 2011 ging de partij van 83 naar 56 zetels en in september bleef de partij steken op 15 zetels. De documentaire laat op de uitslagenavond de desillusie zien in de ogen van een man die er kennelijk zelf nog in geloofde. Hij houdt daarna een speech waar hij het teflon-middel weer tevoorschijn haalt. Hij zegt dat zijn teleurstelling “ongeveer vijf minuten duurt” en dat er nu weer een nieuwe campagne van start gaat. “Dat was de beste speech van je campagne”, zegt campagneleider Vliegenthart. Het is bedoeld als oppepper maar toch vooral een dodelijke analyse. De vraag is dan ook of de partij nog een keer een campagne in moet gaan met Roemer. 

Roemer: Tussen pieken en peilen, zondag 23 december, Nederland 1, 23:10-00:11