Rijneveld en Gorman, hoe verslaving aan bekende namen racisme in stand houdt

Het leerzaamste aan de hele discussie over Marieke Lucas Rijneveld en Amanda Gorman is dat uit de commentaren duidelijk wordt hoe bang een deel van de witte mensen is voor racisme. Vooral witte mannen zijn er als de dood voor. Ze vrezen vanwege het debat over een enkel vertaalklusje plots voor hun – economisch – voortbestaan. Rijneveld, die bij nader inzien besloot zich terug te trekken , delfde volgens hen het onderspit omdat ze wit is.

Doemscenario’s ontvouwden zich spontaan onder de bange witte mensen. Worden zij straks ontslagen omdat ze wit zijn, of man? Die angst is wellicht een tikkeltje overdreven maar alleen al het idee bleek voldoende om hen in de gordijnen te jagen. Het gekke daarbij is dat het opvallend vaak mensen blijken te zijn die anders vinden dat het probleem van discriminatie wordt overdreven. Dat zwarte en bruine mensen die zich beklagen over racisme ‘overgevoelig’ zijn. Je herkent je eigen fouten altijd het eerst in iemand anders, leerde mijn moeder me.

In een opiniestuk in de Volkskrant geeft Janice Deul een hele reeks namen van zwarte dichters en performers die heel goed in staat zouden zijn om het werk van Gorman te vertalen. Waarom koos Meulenhoff niet voor een van hen? Er is een reden die nooit verteld zal worden.

De Nederlandse vertaling van The Hill We Climb moet straks verkocht worden. Dat wordt nog lastig want iedereen heeft al kennis kunnen nemen van de tekst. Gorman zelf is niet bekend genoeg bij het grote publiek in Nederland om kopers naar de boekhandel te doen snellen. Media gaan er dan ook geen aandacht aan besteden. Tenzij… tenzij je met een ‘interessante’ naam komt. Marieke Lucas Rijneveld! Die kent iedereen nadat ze door het winnen van de International Booker Prize het mediauniversum werd ingeschoten. Perfect om de bekendheidsmachine in werking te zetten. Journalisten ruiken een onderwerp, aan de talkshowtafels wordt vast een stoel klaargezet, recensenten slijpen hun pennen, influencers ontdekken een nieuwe openbaring. Zo moest het gaan, want zo gaat het altijd.

Het begint hier: de uitgever zoekt naar een bekende naam omdat het de kans op publiciteit vergroot. Die kans wordt groter omdat media die de publiciteit moeten leveren weten dat een bekende naam publiek trekt. Kijk maar naar alle aankondigingen van talkshows of covers van tijdschriften. Het publiek kijkt op hun beurt uit naar bekende namen omdat ze dan denken te weten wat ze krijgen in een wereld waar de stroom aan informatie niet meer te overzien is.   Ga nu terug naar het begin.

Het is de cirkel van bekende namen waar de circulaire economie van de media op draait. Het is geen racisme maar het is een systeem dat ook racisme in stand houdt, net als seksisme. Je kunt er niet een hoofdschuldige voor aanwijzen, wel een hoofdoorzaak. Varen op bekendheid is makkelijker, kent economisch minder risico. Het eerste slachtoffer ervan is vaak de inhoud. Het tweede is het nieuwe, nog onbekende talent dat op die manier een plek in de spotlights wordt onthouden.  

Aan het bestaan van het systeem is niemand schuldig maar het zou ieders plicht moeten zijn er tegenin te gaan. Het wrange is dat president Biden met zijn keuze voor Gorman precies liet zien hoe je die cirkel kunt doorbreken, overigens op aanraden van zijn vrouw Jill.

Waarom kwam bij Meulenhoff geen van de namen die Deul voorstelt aan bod? Omdat ze niet bekend genoeg zijn. Terwijl het heel logisch zou zijn iemand als Zaïre Krieger te vragen. Bij Spijkers met Koppen , waar de redactie minder aan bekendheidsverslaving lijdt, droeg ze naar aanleiding van Gorman een gedicht voor over haar gedroomde liefde voor Nederland en de tekortkomingen van het land: “Oude wijn in nieuwe zakken, oude mannen in nieuwe pakken”. Even visionair als Gorman, ook dat nog.