Republikeinen ondermijnen het kiesrecht

In 2018 waarschuwden de politicologen Steven Levitsky en Daniel Ziblatt in hun boek How Democracies Die dat Donald Trump voldeed aan de vier indicatoren van autoritairisme. De weigering om een democratische verkiezingsuitslag te accepteren, ontkenning van de legitimiteit van politieke opponenten, het niet ondubbelzinnig veroordelen van politiek geweld en de bereidheid om burgerrechten van opponenten en critici te beknotten. Aan de hand van diverse voorbeelden lieten de auteurs bovendien zien dat democratieën tegenwoordig eerder sneuvelen door electorale manipulatie dan militaire coups. En dat dit ook in de VS mogelijk was. Hoewel critici het als alarmistisch afdeden bleek dit rond de presidentsverkiezing van 2020 een reëel scenario. Zo wierp het recente rapport van de senaatscommissie voor Juridische Zaken weer meer licht op de druk die Trump uitoefende om certificatie van Bidens overwinning te verhinderen en zich voor een tweede termijn te installeren.

Toch is Trumps leugen dat het presidentschap hem door kiesfraude werd ontstolen door veel Republikeinen omhelsd. Niet zozeer omdat zij erin geloven maar vooral om in de gunst van Trump en zijn aanhang te blijven en kans op herverkiezing te behouden, wat belangrijker wordt geacht dan het voortbestaan van de Amerikaanse democratie. Aldus heeft de Republikeinse partij zich ontpopt als een antidemocratische beweging die een Democratische verkiezingsoverwinning niet langer als legitiem accepteert. En zich van de macht tracht te verzekeren door grofweg drie, elkaar aanvullende, strategieën. Gerrymandering, strengere kieswetten tegen de zogenaamde kiesfraude en overname van het verkiezingsbestuur. Het doel heiligt immers alle middelen.

In augustus werden de resultaten van de tienjaarlijkse nationale volkstelling gepubliceerd die gewoonlijk aanleiding vormen voor gerrymandering: hertekening van de districtsgrenzen in de staten. Dat gebeurt vooral in rode staten door de heersende partij. Zodat de Republikeinen dit jaar 187 congressionele districten hertekenen tegenover de Democraten slechts 75. Naar schatting levert herdistrictering alleen in Texas, Florida, Georgia en North Carolina al voldoende Republikeinse zetels op voor de controle van het Huis van Afgevaardigden na de congressionele midterm verkiezingen in 2022. Zelfs indien het totale aantal Republikeinse stemmen niet toeneemt garanderen de nieuwe districtskaarten de meerderheid in de komende tien jaar. In plaats van vrije en faire democratische verkiezingen is dus eerder sprake van een cartografische coup. Waren er na 2020 bovendien reeds talloze Republikeinse congresleden die weigerden Bidens overwinning in twee staten te certificeren, dan zullen dat er bij de presidentsverkiezingen in 2024 na een Democratische zege vermoedelijk meer zijn. Tientallen Republikeinse midterm kandidaten hebben immers in meer of mindere mate geflirt met de QAnon-complottheorie dat Trump strijdt tegen een deep-state cabal van satanistische pedofielen.

In 2021 zijn in 19 door Republikeinen beheerste staten 33 wetten aangenomen die onder meer per post stemmen bemoeilijken en het aantal stembiljet dropboxen en stemlokalen flink reduceren. Waardoor kiezers naar een verder weg gelegen kieslokaal moeten, waar ze, ongeacht de weersomstandigheden, uren buiten in de rij staan, terwijl het verboden is hen water of eten te geven. De bedoeling en verwachting is natuurlijk dat dit alles vooral Democratische Afro-Amerikaanse en Latino kiezers treft en ontmoedigt.

Nog verontrustender is dat bij de aanval op het kiesrecht onder leiding van voormalig Trump-adviseur Steve Bannon een nieuw front is geopend, in de vorm van overname van het neutrale verkiezingsbestuur. Republikeinse officials die in 2020 weigerden Bidens zeges als frauduleus te decertificeren worden systematisch weggezuiverd. In cruciale staten die Biden nipt won hebben Republikeinen die Trumps kiesfraudeleugen omhelzen zich voor de 2022 midterms gekandideerd voor het ambt van staatsecretaris, die supervisie over de verkiezingen heeft. Ook de centrale en lokale kiesraden van de staten worden in toenemende mate bevolkt door Trumpisten. Als zij Democratische zeges niet certificeren is het de heersende Republikeinse staatswetgevers wettelijk toegestaan de kiezerswil te negeren en zelf kiesmannen voor het Electoral College te benoemen. Wat tenslotte door een Republikeinse meerderheid in het Congres geratificeerd kan worden. Duidelijk is dat een dergelijke omverwerping van de uitslag, waarbij de verliezer tot winnaar wordt uitgeroepen, veel verder gaat dan bemoeilijken van de stembusgang.

‘Hoe schrikwekkend de Capitool bestorming ook was, als de democratie sterft dan door een gestolen verkiezing in 2024. Wanneer Republikeinse wetgevers in cruciale staten Democratische bolwerken ongeldig verklaren en andere kiesmannen naar het Electoral College sturen’, stelden Levitsky en Ziblatt onlangs in een  CNN-interview.

Prominent neoconservatief Robert Kagan sluit geweld echter niet uit. ‘De VS koerst af op haar grootste politieke en constitutionele crisis sinds de Burgeroorlog, met een gerede kans op massale geweldsincidenten, instorting van federaal gezag en verdeling van het land in strijdende Republikeinse en Democratische enclaves,’ zo begon hij zijn recente, veel besproken Washington Post-essay.

Amerikaans kiesrechtexpert Richard Hasen ligt er wakker van: ’Als niet Nancy Pelosi maar Republikein Kevin McCarthy tijdens de certificatie van de stemmen van de kiesmannen voorzitter van het Huis van Afgevaardigden was geweest dan betwijfel ik of Biden nu president was,’ verklaarde hij tegenover Politico. ‘2020 kan evengoed als generale repetitie beschouwd worden. Miljoenen Amerikanen die Trumps leugen geloven zullen een echte gestolen verkiezing als gerechtvaardigde vergelding zien. Dit vormt de grootste politieke bedreiging van dit land. Natuurlijk we hebben klimaatverandering en gevaren voor de volksgezondheid. Maar wat betreft het politieke proces kan niets hieraan tippen.’

Fiona Hill, nationaal veiligheidsadviseur onder Trump, waarschuwt onomwonden: ‘Dit Amerika lijkt vervaarlijk veel op Rusland: de verdeeldheid die daar in de jaren negentig heerste, waaruit het Putin-systeem voortkwam.’ En: ‘Als Trump in 2024 opnieuw president wordt dan is het afgelopen met de democratie. Omdat het gebaseerd zal zijn op een leugen, een fictie.’

’Het gevaar blijft aanwezig’, zo luidt de slotzin in Peril, het boek van Bob Woodward en Robert Costa over Trumps electorale manipulaties tijdens de laatste maanden van zijn presidentschap.  Ondanks aanzwellende alarmsignalen zijn de John Lewis Voting Rights Act en de Freedom to Vote Act , die bescherming bieden tegen partijdige gerrymandering, kiezersonderdrukkende wetten en gepolitiseerd verkiezingsbestuur, nog steeds niet aangenomen. Vooral vanwege de filibuster, het instrument waarmee een minderheid in de Senaat wetten kan tegenhouden. Weliswaar kunnen de Democraten de huidige Republikeinse blokkade opheffen door buitenwerkingstelling van de filibuster ten aanzien van kiesrechtwetgeving (hoewel beide partijen over 50 zetels beschikken geeft vice-president Kamala Harris bij gelijke stemmen de doorslag), maar de conservatieve Democraten Joe Manchin en Kirsten Sinema blijken daartoe vooralsnog niet genegen.

Intussen klinkt ook meer kritiek op Biden omdat hij kiesrecht niet tot urgente prioriteit maakt. Dat zou weleens zijn grootste vergissing kunnen worden, betoogde gerenommeerd journalist David Corn in politiek tijdschrift Mother Jones. ‘Omdat het lot van de VS op het spel staat’. En dat van de mondiale democratie en de leefbaarheid van de planeet had Corn eraan kunnen toevoegen. Biden dient Manchin en Sinema dus van de noodzakelijke ontmanteling van de filibuster te overtuigen. De tijd dringt.