Relativeren is ook een kunst

‘Tegenover slavenhandel past geen relativisme’, kopte de Volkskrant in september 2001, één week voordat de Twin Towers getroffen zouden worden. In dit stuk betoogt de auteur, Mercita Coronel, tegen de relativerende houding van (destijds) Volkskrant-redacteur Sander van Walsum jegens ons slavernijverleden. Het goedpraten van het de Trans-Atlantische slavenhandel is moreel vergelijkbaar met het excuseren van de oorlogsmisdaden van de nazi’s. Het komt neer op een, ik citeer, ‘te ver doorgevoerd relativisme’.

Flash-forward naar november 2019. Op Joop.nl schrijft diezelfde Mercita Coronel een stuk over de onterechte en onrechtvaardige collectieve schuld die IS-strijders, Syriëgangers en hun gezinnen treft. Want is deze benadering wel juist? Niet elk lid van de Islamitische Staat is toch schuldig aan oorlogsmisdaden? Als je deze logica toepast, aldus Coronel, ‘dan zou bij nazi-Duitsland een heel volk opgegeven zijn’.

Hoewel de auteur zelf ook geen fan is van de vergelijking tussen IS en nazi-Duitsland – of specifieker, IS-vrouwen en ‘moffenmeiden’ – kan ik het niet laten de onjuistheid van deze vergelijking aan te kaarten. Ik schreef er eerder over op Joop.nl. Moffenmeiden, zo’n 140.000 in Nederland alleen, werden onder meer beschuldigd van het heulen met de vijand en ‘seksuele collaboratie’. Ze werden collectief en zonder proces of formele beschuldiging publiekelijk vernederd en gestraft. Jihadbruiden daarentegen, waaronder Laura H. en Melis A., reisden willens en wetens af naar IS-gebied. Hier maakten ze bewust en actief onderdeel uit van de terreurorganisatie, waar slavenhandel trouwens niet geschuwd werd. Eenmaal terug kregen de Nederlandse IS-vrouwen een advocaat, een proces en een te lage straf als je het mij vraagt.

Teruggekeerde IS-vrouwen (en -mannen) worden dus gewoon op individuele basis, via het strafrecht berecht. Geen sprake van collectieve straf of schuld. Voor de moffenmeiden gold dit voorrecht echter niet.

Verder lijkt Coronel collectieve berechting te verwarren met het dragen van collectieve schuld of verantwoordelijkheid. Zijn, met andere woorden, IS-vrouwen medeschuldig aan de oorlogsmisdaden van de Islamitische Staat? Dragen zij ook verantwoordelijkheid voor de slavenhandel, genocide, marteling, massa-executies en andere oorlogsmisdaden? Ja. Je hoeft zelf niet het zwaard te hebben gezwaaid om alsnog verantwoordelijkheid te dragen voor de executies. IS-vrouwen steunden in daad en woord de doelstellingen van IS, ook al voerden ze zelf geen bewapende strijd. Een terreurorganisatie heeft, net zoals een het leger, niet enkel behoefte aan strijders, maar ook aan mensen die andere, ondersteunende taken vervullen. Zoals, ik noem maar wat, huisvrouwen. Terreurorganisaties als IS kunnen enkel bestaan wanneer ze een ondersteunende gemeenschap van niet-strijders om zich heen hebben die ideologisch achter hen staan. Door IS actief te steunen hebben IS-vrouwen zich (mede)schuldig gemaakt aan oorlogsmisdrijven. Ze dienen als zodanig berecht te worden. Of dit zal lukken is een andere vraag.

Maar bij het lezen van het betoog van Coronel was het naast de foutieve redenering en scheve vergelijkingen vooral de toon die mij opviel. En irriteerde. ‘Niet iedereen [in IS] was een oorlogsmisdadiger’, er waren namelijk ook koks en websitebouwers. ‘We mogen niet vergeten’, zo schrijft Coronel, ‘dat in het begin Nederlanders naar Syrië gingen om te helpen in de strijd tegen een dictator’. Daarnaast zijn ‘de meeste vrouwen’ enkel en alleen naar Syrië afgereisd ‘vanwege het idee vrij hun geloof te kunnen uitoefenen.’ Het beeld wat hier wordt geschetst is dat van onschuldige, wellicht ietwat idealistische en naïeve vrouwen, die weinig blaam treft. Of helemaal geen. Als ik niet beter wist zou ik zeggen dat Coronel zich schuldig maakt aan te ver doorgevoerd relativisme.

En tegenover terreur past geen relativisme.