Reken kunstenaars niet af op hun afkomst

‘Philharmonie schrapt festival Tsjaikovski en Stravinsky vanwege oorlog Oekraïne,’ las ik op 4 maart. Ik dacht in eerste instantie met een uit de hand gelopen ‘De Speld’-bericht te maken te hebben en kon een glimlach niet onderdrukken. Dat gebeurt mij vaker dezer dagen. Het vak van satiricus wordt moeilijker en moeilijker in een tijd van uitersten. Mijn bewondering gaat uit naar Arjen Lubach en Youp van ‘t Hek. Zo merkwaardig als de werkelijkheid, is het nog maar zelden te verzinnen.

Want het was waar: ‘De Philharmonie Haarlem zet een streep door 48 uur Tsjaikovski en Stravinsky.’ Het zou nu ‘niet gepast zijn om Russische muziek te vieren’, meldde Edwin van Balken, de directeur van het Orkest, in de Volkskrant , die als weerwoord, tegenover de wakkere directeur, de Russische cultuurkenner Michel Krielaars plaatste, die onder meer de levensloop van Stravinsky aanhaalde. Een pro-Westerse anti-communist die op latere leeftijd het Franse en Amerikaanse staatsburgerschap verkreeg. Niet te vereenzelvigen met de daden van Poetin, was zijn conclusie. Maar dat kon Van Balken niet vermurwen. Ook al stonden beide componisten niet ter discussie: zij waren Russisch, hun werk uitvoeren deed men even niet.

De discussie is geen vreemde uiteraard. Al centreert hij meestal op de gedragingen van een persoon zelf. Ali B, Marco Borsato en Lil’ Kleine werden van de meeste landelijke playlists verwijderd. Zonder dat zij veroordeeld zijn door een rechter. (Of in het geval van Lil’ Kleine: alvorens opnieuw te zijn veroordeeld; de eerste veroordeling vormde onvoldoende aanleiding voor deplatforming door radiostations, zijn management of zijn platenmaatschappij.) Ook zangeres Glennis Grace  moet vrezen voor haar optredens en haar plek binnen The ladies of Soul. Zoals eerder, om geheel andere redenen, rapper Lange Frans zijn toegang tot YouTube verloor.

Ten dele zijn het onvergelijkbare zaken, natuurlijk. Maar ten dele tellen zij op tot het denken van Philharmonie Haarlem directeur Edwin van Balken: Russen zijn fout bezig en dus mogen wij hun cultuur niet vieren. Zelfs een goede Rus, zelfs een genaturaliseerde Rus, zelfs een dode Rus, is en blijft een Rus. En Russen liggen gevoelig. En wat gevoelig ligt, wordt beter vermeden.

Achter de discussie ligt een oude vraag: kan men de persoon van de kunstenaar scheiden van zijn werk? Het kalme antwoord in literaire kringen luidde jarenlang dat dat mogelijk was: Celine had zeer afkeurenswaardige ideeen en was wellicht een afkeurenswaardig man, maar ook was hij een groot schrijver. Het is een antwoord dat misschien net iets te makkelijk was. Zeker waar de antisemitische ideeën van Celine doorklonken in zijn romans. Of, naar de huidige tijd: daar waar vrouwonvriendelijke teksten of het uitdragen van een hedonistische levensstijl van drank en drugs samen vallen met ver de grenzen overschrijdend gedrag. Of daar waar een imago onlosmakelijk deel is van het succes.

Ieder incident verdient het op zichzelf te worden beoordeeld.

Wie componisten, musici of andere kunstenaars afrekent op hun afkomst is evengoed weinig beter dan Celine. Een gevaarlijk precedent: ‘ Guilt by cultural association ’…

Stravinsky draait zich om in zijn graf.