Ons referendum is een misgeboorte. We hebben een serieuze wet nodig

De tragikomedie rond het Oekraïne-referendum bereikte deze dinsdag zijn laatste scène. De PVV deed een vergeefse poging om de stemming over Rutte’s zogenaamde inlegvel controversieel te verklaren zodat de zaak zou moeten wachten tot er een nieuwe regering zit. En een Tweede Kamer die dan misschien wel “nee” zou zeggen.

Daar hebben wijze senatoren een stokje voor gestoken. De woede in het GeenPeil kamp is groot. Het joelt en fluit nu het doek gevallen is. De rest van het publiek gaat zwijgend huiswaarts, ontevreden en met stijve benen: het is een veel te lange zit geweest.

De enige conclusie die overblijft is: die referendumwet van ons is een monstrum. Daar moeten we zo snel mogelijk vanaf. Het is een misgeboorte uit de Nederlandse compromiscultuur, die resultaten ter wereld probeert te brengen waar alle betrokkenen zich in kunnen vinden. Dat heeft ons land veel rust en welvaart gebracht. Maar soms zit er tussen die compromissen dus een misgeboorte. De basisgedachte achter een referendum is dat je het volk met een eenvoudig “ja” of “nee” laat beslissen over zeer grote politieke thema’s. Voorbeeld: in 1946 stemden de Italianen over “monarchie” of “republiek”.

Gehaktmolen Dit  werd in de gehaktmolen van de compromiscultuur teruggebracht tot een raadgevend referendum, waarbij het volk zich ook nog over een beperkt aantal onderwerpen mocht uitspreken, zaken namelijk waar de Tweede Kamer over had gestemd. Minstens 30% van het electoraat moest opkomen om de uitslag geldig te maken.

Men had als klap op de vuurpijl een omslachtige procedure verzonnen voor de aanvrage van een referendum.

Het was vlees noch vis, het was warm noch koud, het was een castraat zonder zangtalent. Goede raad was duur toen te rechter zijde een stelletje vrolijke Fransen er toch in slaagden een referendum af te dwingen. Zij kozen het komend associatieverdrag met Oekraïne meer omdat het kon en omdat zij in de strijd tegen dat voorstel hun anti-Europese en nationalistische stokpaardjes konden berijden, dan omdat de kwestie zelf hen zo interesseerde. Met veel pijn en moeite wisten zij een kleine 32% van het kiesvolk naar de stembus te krijgen, waardoor de uitslag geldig was en in het parlement moest worden besproken. De meerderheid stemde “nee”.

Compromisreflex Opnieuw schoot de politiek in de compromisreflex. De eenvoudigste reactie was de volgende geweest: “Dank U wel voor het advies. Wij gaan er niet in mee. Wij vinden het slechte raad. Zoals U in onze grondwet wel gelezen hebt, beslissen wij parlementariërs zonder last of ruggespraak. Wij blijven voor. We zullen U nog eens uitleggen waarom”. Dat had van karakter  getuigd. Maar nee. Net als bij de opstelling van het wetsontwerp voor het referendum ging men op zoek naar iets waar iedereen zich in kon vinden, iets waardoor de nee-stemmers wat kregen maar het associatieverdrag toch kon worden getekend, zodat ze hopelijk de indruk kregen dat er naar hen was geluisterd. Premier Rutte nam de tijd, masseerde overal, gaf zijn verbijsterde collega’s in andere lidstaten ongetwijfeld veel cultureel-antropologische uitleg over de rare gewoontes van het Nederlandse volk, en zag vervolgens kans om dat inlegvel toe te voegen aan het associatieverdrag. Oeff…..

Het volk opnieuw verneukt En nu hebben we dus al dat kabaal vanuit de zaal. Het volk opnieuw verneukt! De democratie geweld aan gedaan! O ja, zou het democratisch zijn om de kiesgerechtigden van de gemeente Oude Pekela te laten beslissen over de defensiebegroting? Of over het aardgasbeleid? Want daar komt het wel op neer. Een confederatie van staten met een half miljard inwoners zou de oren moeten laten hangen naar het kiesvolk van één lidstaat met nog geen 17 miljoen inwoners, waarvan ook nog net geen derde opgekomen is? Stampvoetend volk in één lidstaat en onmiddellijk springen de Europese ministerraden in het gelid? Is dat democratie? Nee, dat is absurd. Gelukkig heeft de Eerste Kamer de deur voor verder dreinen gesloten.

Serieus alternatief De meeste politieke partijen zullen nu de neiging vertonen om het thema “referendum¨ schielijk van de agenda af te voeren. Dat zou getuigen van korte-termijn-denken want de referendumwet ligt nog steeds begraven in het zand van de maatschappelijke onvrede, klaar om opnieuw naar boven te kruipen. Het moet onschadelijk gemaakt worden voor het te laat is. Trek die wet zo snel mogelijk in.

Open vervolgens de discussie over een serieus alternatief: een bindend referendum waarbij voor de geldigheid van de uitslag dezelfde criteria gelden als in het parlement: de helft plus een van de burgers en voor sommige heel ingrijpende zaken zoals grondwetswijzigingen twee derde. In Brussel streeft de regering naar het invoeren van Europabrede referenda voor Europabrede onderwerpen. Er ligt sinds 2014 al een voorstel in die richting, dat gemakkelijk kan worden aangepast. Het kwam van Groen Links, D66 en de PvdA. Of zo´n wet wenselijk is, blijve in het midden maar alles of niets is in dit geval beter dan een nieuwe misgeboorte uit onze compromiscultuur.