Referenda zijn vooral populair bij partijen die tegen iets zijn

Leijten denkt dat de vereiste twee derde meerderheid er na de volgende verkiezingen wel zal zijn. Vermoedelijk heeft ze gelijk.

Het SP-initiatief voor een bindend correctief referendum is verworpen in de Tweede Kamer, maar de partij heeft meteen een nieuw wetsvoorstel met dezelfde strekking aangekondigd. Zoiets komt niet vaak voor. SP-Kamerlid Renske Leijten is er echter van overtuigd dat het referendum er zal komen. In een stuk op de website van haar partij betoogt ze dat een meerderheid van de bevolking vóór is.

De stemming in de Kamer was gisteren nodig omdat de grondwet gewijzigd dient te worden voor de invoering van een referendum. Daarover moeten Tweede en Eerste Kamer twee keer stemmen, de tweede keer met twee derde meerderheid. Dat laatste is niet gelukt, want VVD, CDA, SGP, DENK, Volt, Bij1 en de leden Gündogan en Den Haan stemden tegen.

Leijten denkt dat de vereiste twee derde meerderheid er na de volgende verkiezingen wel zal zijn. Vermoedelijk heeft ze gelijk. VVD en CDA gaan flink verliezen bij de nieuwe stembusgang, verwachten de professionele koffiedikkijkers. Daarvan zullen de partijen die de komst van het referendum wél steunen profiteren.

Heel terecht, vindt Leijten. Zij wijst erop dat veel mensen afhaken bij de huidige politiek. ‘En dat is zowel te begrijpen als heel zorgelijk. Een referendum vergroot de betrokkenheid van veel mensen bij belangrijke maatschappelijke discussies.’

Leijten wijst er in haar websitestuk op dat ‘meerdere staatscommissies geadviseerd hebben een correctief bindend referendum mogelijk te maken’. Daarmee doelt ze waarschijnlijk vooral op de laatste staatscommissie onder leiding van VVD-coryfee Johan Remkes, die in 2018 een rapport uitbracht. Deze commissie beval inderdaad aan een correctief referendum in te voeren omdat lager opgeleiden zich in het huidige stelsel onvoldoende gehoord zouden voelen.

Tegelijk pleitte de commissie er evenwel voor een referendum alleen onder strenge voorwaarden rechtsgeldig te verklaren. Een wet zou pas teruggedraaid kunnen worden als een zeer ruime meerderheid dat wil.  Kiezers zouden pas aan de noodrem mogen trekken als minstens een derde van alle Nederlandse stemgerechtigde een wet afwijst.

Leijten zet daarover niks in haar stuk, maar in het gesneuvelde SP-initiatiefvoorstel is eveneens sprake van een hoge uitkomstdrempel. In het nieuwe wetsontwerp is dat weliswaar niet meer het geval, maar alleen omdat de partij nu vindt dat zoiets beter in een aparte uitvoeringswet geregeld kan worden. Zij houdt op zijn minst de mogelijkheid open dat een volksraadpleging alleen geldig is als heel veel stemgerechtigden aan de bel trekken.

Op zichzelf is dat begrijpelijk. De SP wil aarzelende fracties zo veel mogelijk over de streep trekken. Niettemin kun je je afvragen wat een correctief referendum voor zin heeft als het maar heel zelden effect zal hebben. Onder die omstandigheid zullen zelfs de grootste tegenstanders van een volksraadpleging er geen grote bezwaren tegen hebben.

En die tegenstanders hebben, vind ik, gelijk. Referenda zijn in strijd met het staatsrecht, dat bepaalt dat het parlement het laatste woord heeft. De Tweede Kamer wordt toch ook rechtstreeks door de stemgerechtigde bevolking gekozen? Hoe kan die Kamer er dan een andere mening op nahouden dan de bevolking?

Referenda – het is al vaak betoogd – leiden bovendien tot een versimpeling van de werkelijkheid. Ze kennen doorgaans maar twee mogelijke uitkomsten, ‘ja’ en ‘nee’. Voor compromissen, waaruit de Nederlandse politiek toch voor een groot deel bestaat, bieden zij geen ruimte. ‘Het referendum is vooral populair bij partijen die tegen iets zijn en die geen verantwoordelijkheid dragen,’ vindt hoogleraar parlementaire geschiedenis Bert van den Braak. Hij zal toch niet op de SP doelen?