Rechtse misvattingen over extremisme

In hoeverre kunnen we rechts verantwoordelijk houden voor de aanslag in Christchurch? Rondom deze vraag laaide een heftige maatschappelijke discussie op. Aan de ene kant staat onder andere Esther van Fenema als apologeet voor rechts Nederland. Zij zegt dat we ‘de psychopaat’ en extremist Brenton Tarrant niet met de ideologie van Wilders, Baudet en Duk in verband moeten brengen. Aan de andere kant staan onder andere Han van der Horst en Leo Lucassen die hier wel een verband tussen zien. Volgens Van Fenema is het schokkend, naar en verwerpelijk dat deze mensen ‘waarvan je verwacht dat ze kunnen nadenken’ dit doen. Het verband is er echter wel degelijk en dat het in twijfel wordt getrokken laat zien hoe bevooroordeeld rechts Nederland is.

Hoe komt het dat Van Fenema en zo veel anderen het verband tussen de aanslag in Christchurch en rechtsgedachtegoed niet zien of niet willen zien? Dit heeft volgens mij alles te maken met mass confirmation bias : jouw groep alleen als goed kunnen zien en de buitenstanders alleen als slecht kunnen zien.

Mass Confirmation Bias Dit concept kan goed worden uitgelegd aan de hand van een voorbeeld uit de recente Nederlandse geschiedenis: de moord op Marianne Vaatstra. In 1999 werd zij vermoord in Veenklooster. De moord kreeg veel aandacht in de landelijke media omdat de dader vermoedelijk een bewoner was van het dichtbij gelegen asielzoekerscentrum. Deze buitenlanders waren gevaarlijk, zo dachten velen. Bij vermoede van schuld werden zo alle buitenstaanders in een hokje geduwd. Massaal lijden de Nederlanders hiermee aan een groot vooroordeel. Wat bleek? Jasper S., iemand uit de regio, had de moord gepleegd. ‘Dat moest wel een verwarde man zijn geweest’, dachten de mensen die de asielzoekers aangewezen als zondebok. Dit voorbeeld maakt haarfijn duidelijk dat buitenstaanders makkelijk als groep over een kam worden geschoren, terwijl dit hokjesdenken niet op de eigen groep wordt toegepast wanneer een van de leden ernstig in de fout gaat.

Van Fenema en consorten maken eenzelfde soort denkfout als de Nederlanders bij de moord op Marianne Vaatstra. Beide groepen kunnen namelijk niet accepteren dat een extremist onderdeel uitmaakt van hun groep. Zo’n individu wordt afgedaan als gek en een uitzondering op de regel, terwijl extremistische buitenstaanders wel als exemplarisch worden gezien voor hun groep. Het leveren van kritiek op buitenstaanders door ze in een hokje te plaatsen is dan ook een kenmerk dat we zowel terugzien bij hedendaags rechts dat reageert op de aanslag van Tarrant als bij de Nederlanders ten tijde van de moord op Vaastra.

Er is zo sprake van een verlies van oog voor nuance. Niet alle asielzoekers waren gevaarlijke gekken, evenmin als alle moslims – of rechtse lieden – dat nu zijn. En gelukkig maar, want anders zou ik als docent van meerdere leerlingen die moslim zijn, mijn leven niet zeker zijn! Wel zijn er in alle groepen gekken te vinden die bereid zijn om over te gaan tot extremistische daden. Jasper S. en Brenton Tarrant laten zien dat niet alleen buitenlanders, maar ook westerlingen in staat zijn tot gruwelijkheden. Belangrijk hierbij is dat de gekken zich vaak laten inspireren door extreem gedachtegoed. Ook dat laat zich niet beperken tot de moslimgemeenschap. Wat de aanslag in Christchurch laat zien, is dat westerlingen evengoed kunnen radicaliseren door extreem gedachtegoed.

Groei van extreemrechtsgedachtegoed Tarrant beriep zich voor zijn moordpartij expliciet op rechts gedachtegoed. Hij heeft zelfs een 74-pagina’s tellend manifest geschreven waarin hij nadrukkelijk verwijst naar de alt-right. Centraal staat bij hem de onwetenschappelijke great replacement theorie, ook bekend als white genocide: een haat tegen buitenlanders en moslims omdat ze de witte bevolking in westerse landen zouden vervangen. Deze theorie is gebaseerd op de hoge bevolkingsgroei onder immigranten. Die groei projecteren ze op de toekomst. Wat aanhangers van deze theorie hierbij vergeten is dat deze bevolkingsgroei niet in dezelfde mate door zal blijven zetten. Daarnaast maken ze ook nog de fout dat blanken hierdoor uit zullen sterven. Alsof blanken geen kinderen meer krijgen. Iedereen die demografische modellen bij aardrijkskunde voorbij heeft zien komen, kan vraagtekens stellen bij deze theorie.

Duidelijk is dat Tarrants denkbeelden niet uit de lucht komen vallen. Uitspraken van Baudet over de homeopathische verdunning van Nederland, Wilders’ oproep tot verzet tegen de komst van vluchtelingen, en zijn minder Marokkanen-uitspraak , sluiten naadloos aan bij het gedachtegoed van Tarrant. Dit is een rechts gedachtegoed dat zich binnen onze samenleving verspreidt. De Nationale Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) zag hier de gevaren al van in en waarschuwde daarom onlangs in een van haar rapporten voor de verspreiding van dit extreemrechtse gedachtegoed.

Van Fenema mag er dan wel gelijk in hebben dat de hierboven genoemde ‘kritische geesten’ nooit letterlijk oproepen tot geweld, maar wat duidelijk is, is dat er parallellen zijn met extreemrechtsgedachtegoed en dat ze met dergelijke uitspraken wel aanzetten tot geweld. Zo constateerde de NCTV zelfs in een ander recent rapport dat rechtse extremisten zich in hun geweldplegingen door Wilders laten inspireren. Als we net als Van Fenema vallen voor de val van de mass confirmation bias, steken we onze kop in het zand voor de gevaren in onze samenleving en dan lopen we het risico slachtoffer te worden van net zo’n gek als Tarrant. Laten we dus vooral inzien dat rechts, net als de islam, vormgevers heeft van extreem gedachtegoed waarvan aanslagen als die van Tarrant haar extremistische uitspattingen vormen.

Cc-foto: Francisco Laso