Rapport: Kabinet slalomde om coronamaatregelen heen uit angst voor publieke opinie

Het kabinet is voorafgaand aan de tweede coronagolf na de zomer van 2020 veel te laks geweest met ingrijpen terwijl een nieuwe golf om zich heen sloeg. Dat is de conclusie van de Onderzoeksraad voor de Veiligheid (OVV) in het tweede rapport over de coronacrisis. De afwachtende houding van het kabinet werd vooral ingegeven door vrees voor maatschappelijke onrust.

Het onderzoek van de OVV bestreek de periode september 2020 tot juli 2021. Daarbij werd gekeken naar maatregelen als de mondkapjesplicht, de avondklok en de sluiting van scholen. Over de effecten van die maatregelen is volgens de onderzoeksraad nog altijd te weinig bekend. Voorafgaand aan de invoer ervan was al niet zeker of het wel resultaat zou boeken, maar omdat het kabinet de effecten ervan amper gemonitord en geëvalueerd heeft, werd de onzekerheid erover in stand gehouden. 

De OVV kraakt dan ook harde noten over de communicatie van het kabinet over de coronacrisis. Die was niet transparant en er werd volgens de onderzoekers te weinig rekening gehouden met onzekerheden. Toenmalig minister Hugo de Jonge (CDA) van Volksgezondheid deed volgens de OVV voortdurend toezeggingen waarvan helemaal niet zeker was of hij die wel kon nakomen.

De raad schrijft ook dat De Jonge samen met premier Mark Rutte te veel leunden op de eigen verantwoordelijkheid van burgers en bedrijven. Ook weigerden ze lange tijd landelijke maatregelen door te voeren, omdat ze stellig geloofden in een regionale aanpak waarbij ze de verantwoordelijkheid voor de bestrijding van het virus afschoven op gemeenten en provincies. 

Het kabinet bleef volgens de OVV ook op de handen zitten toen duidelijk werd dat een nieuwe golf stevig had ingezet, omdat men bang was voor reacties uit het land. ‘Waar het draagvlak voor maatregelen in het eerste half jaar van de coronacrisis onder grote delen van de bevolking groot was, was dit in de tweede fase van de crisis niet meer vanzelfsprekend,’ staat in het rapport. 

Een ander punt van kritiek is de vaccinatiecampange die zeer traag van start ging. Dat is volgens de raad omdat het kabinet volledig gespitst was op het AstraZeneca-vaccin, ook toen al bleek dat het vaccin van Pfizer eerder gereed was. De faciliteiten voor het opslaan van de Pfizer-vaccins (bij een temperatuur van -70 graden) waren niet beschikbaar. Het opzetten van geschikte priklocaties nam vervolgens veel tijd in beslag, waardoor Nederland weken later dan veel andere Europese landen begon met vaccineren.

Als gevolg van de trage besluitvorming en de angst voor de publieke opinie, miste het kabinet volgens de raad ook de verwoestende uitwerking van het coronavirus op de verpleeghuizen. Dat is volgens de raad omdat alle verantwoordelijken te veel gespitst waren op de ziekenhuiszorg. De OVV verwijt het kabinet ook te zwaar op het Outbreak Management Team (OMT) te hebben geleund, het OMT heeft volgens de raad te veel op de stoel van het kabinet gezeten. 

Het OVV-rapport is een drieluik. Het eerste rapport verscheen in februari, toen werd al forse kritiek geuit op de manier waarop de verschillende overheidsdelen samenwerkten, of dat juist niet deden. Volgend jaar verschijnt een derde rapport over de aanpak van het coronavirus vanaf juli 2021.