Radicale acties vereisen een perfecte timing

Van 6 tot 18 november vindt in Egypte in Sharm –El –Sheikh de zoveelste VN-conferentie plaats over klimaat en mileu. Vooral de 20 rijkste landen zullen harde afspraken moeten maken om te komen tot een beperking van de opwarming van de aarde tot 1, 5 procent in 2040, zoals afgesproken in Parijs in 2016 . Als we doorgaan met de huidige economische groei is het voor deskundigen en VN-functionarissen nu al duidelijk dat dit streven niet gehaald wordt.

De huidige voorspellingen spreken over een toename van de gemiddelde temperatuur met 2,2 of zelfs 3 procent. Dat zou een totale ramp betekenen. Hittegolven en droogte in Afrikaanse landen zullen leiden tot een massale vlucht naar gebieden waar het voorlopig nog uit te houden is.

Voor de huidige generatie twintigers en dertigers ziet het er dan ook somber uit. Vandaar dat wanhopige milieuactivisten zich vastplakken aan ramen en kozijnen en verf smijten naar schilderijen. Het geeft veel rumoer, veel publiciteit en de motivatie van plakkers, lijmers en verfsmijters is duidelijk .De vraag is echter of het helpt? Zullen deze acties bij publiek, overheid en bedrijfsleven leiden tot meer bewustzijn en daarop volgend tot meer daadwerkelijk beleid? Ik betwijfel het.

Jacqueline van Stekelenburg , hoogleraar sociale verandering en conflict aan de VU die zich al jaren bezighoudt met het duiden en analyseren van de effecten van sociale acties, heeft ook zo haar twijfels. Aan de ene kant trekt zo'n actie volgens haar veel aandacht, worden mensen met hun neus op de alarmerende feiten gedrukt, aan de andere kant kunnen radicale acties ook leiden tot een terugslag . In het laatste geval sluiten mensen zich juist af voor nieuwe informatie  en verkettert men de actievoerders. Mevrouw Stekelenburg schetst dit dilemma.

Beide is mogelijk. Als activist moet je echter wel tot een beslissing komen en zelf vind ik dat het effect van destructiviteit niet onderschat moeten worden. Terugkijkend op 50 jaar actie zie ik een vast patroon.
a: er is een misstand waar weinig aandacht aan besteed wordt
b: er komt een actiegroep die uiterst radicale acties voert
c: publiek, overheid, en bedrijfsleven zijn kwaad maar worden wakker geschud ; de acties werken als een breekijzer
d: het grote publiek, overheid et cetera zegt na enige tijd 'oké jullie hebben een punt, de inhoud is duidelijk maar de wijze waarop jullie dat doen, daar kunnen we niet in meegaan.
e: er komen van meerdere kanten initiatieven om grote, gematigde activiteiten te ontplooien die het publiek aanspreken
f: het geheel leidt tot massale vreedzame demonstraties, petities, onderzoekscommissies en als deze laatste te lang dralen opnieuw grote demonstraties
g: het probleem wordt onderkend, de misstand gehekeld en er ontstaat een algemene consensus de ongewenste praktijk uit te roeien en met positieve alternatieven te komen .

Ik herinner mij radicale ‘breekijzeracties ‘ bij de kwestie Vietnam, de strijd tegen Apartheid en de dekolonisatie van Angola .De wilde – toen nog verboden - Vietnam-demonstraties met knuppelende agenten en heen en weer hollende, provocerende jongeren werden na een jaar gevolgd door massademonstraties waarbij politici van alle partijen – behalve de VVD - voorop liepen. 

De anti-apartheidsstrijd begon met het gooien van zwarte verf in een zwembad waarin het witte Zuid-Afrikaanse waterpoloteam speelde. Resultaat: alle witte spelers kwamen er zwart uit.

De strijd om Angola tenslotte begon met het verstoren van de jaarlijkse, o zo populaire, NAVO-taptoe door het strooien van knikkers op het moment dat het Portugese bataljon - onderdeel van de dictatuur in Portugal - aan kwam gemarcheerd.

Vele jaren geleden bonden milieuactivisten zich al vast aan hekken, werden bedrijven geblokkeerd en hingen bedreigde bomen vol met activisten. Gevolg was dat milieubewustzijn stap voor stap groeide. Acties van Greenpeace en Milieudefensie konden zich bijna wentelen in sympathie. Dat de resultaten die daar uit voor kwamen lang niet genoeg zijn, is inmiddels duidelijk. De zucht naar winst van bedrijven en politieke partijen die als hun woordvoerder optreden, is nog te groot . Maar of de huidige plakacties daar verandering in zullen brengen ?

In al die eerder genoemde voorbeelden uit het verleden ontstond er eerst verontwaardiging, een jaar later gevolgd door een begin van begrip, uitmondend in steeds meer begrip, wat dan uiteindelijk leidde tot een andere politiek van overheid en bedrijfsleven. Kijk ik naar de plakacties van nu dan is het voorheen effectieve actiepatroon volkomen omgedraaid.

Radicale acties die niet aan het begin maar juist bij de eindfase van een bewustwordingsproces plaatsvinden, kunnen veel schade aanrichten. Ik herinner mij dat na jarenlange acties van anti-apartheidsactiegroepen de publieke opinie eind jaren tachtig overtuigd raakte van het kwalijke van dit systeem. Toen kwam er ineens een actiegroep die slangen ging doorsnijden bij Shell-pompstations. De gevestigde Zuidelijk Afrika-actiegroepen distantieerden zich van deze methode maar het kwaad was al geschied.  De Telegraaf die, zij het als laatste, apartheid eindelijk was gaan veroordelen, greep de slangenacties dankbaar aan om de gehele Zuidelijk Afrika-beweging te criminaliseren.

Radicale acties kunnen dus effectief zijn, met name in een beginfase wanneer ze werken als breekijzer en koevoet.  Ze kunnen echter ook destructief zijn, zeker als de meerderheid van de bevolking al overtuigd is van de misstand.

Tenslotte nog dit: radicale acties moeten niet beoordeeld worden op morele gronden maar vanuit actie-strategische overwegingen. Met welk motief gebruik je dit actiemiddel? Op welke moment? In samenwerking of samenspraak met andere organisaties? Spelen reeds lang gevestigde actiegroepen en nieuwe radicale activisten elkaar de bal toe of bestrijden ze elkaar, bewust of onbewust?. Allemaal vragen die de verantwoordelijke actievoerders zichzelf en elkaar moeten stellen voordat ze tot actie overgaan.

cc-foto: Alisdare Hickson