De racistische wisseltruc van Forum voor Democratie

Niemand begrijpt de tegenstrijdigheden van onze liberale maatschappij zo goed als de mensen die haar willen afschaffen, zoals de racisten. Dat is goed te zien in de recent opgerakelde discussie rondom ras en IQ. In die discussie maken zij slim misbruik van onze rammelende ideeën rondom objectiviteit en wetenschap.

Oplichter Het trucje dat toegepast wordt lijkt op balletje-balletje, een oplichterstruc die vroeger op kermissen en dergelijke gespeeld werd. Een balletje verdwijnt onder een van drie bekers, de bekers worden geschud, en het slachtoffer moet raden onder welk bekertje het balletje ligt. Maar helaas: als de bekertjes opgetild worden zorgt een snelle handbeweging van de oplichter ervoor dat het balletje ergens anders opduikt dan waar het begonnen is.

Racisten doen hetzelfde: zij passen de aard van de discussie achteraf aan zodat ze altijd het gelijk kunnen claimen. Om te zien hoe dat werkt, is het belangrijk om te begrijpen dat als een politicus zegt dat Surinamers een lager IQ hebben, dat niet alleen een feitelijke bewering is, maar ook een politieke lading heeft, of die nou uitgesproken wordt of niet. En wat de politieke lading van deze specifieke uitspraak is, laat zich raden.

Verwarring Het is de verwarring tussen die twee aspecten waar de racist misbruik van maakt. Als wordt hij aangesproken op de feitelijke juistheid van zijn ideeën, dan blijft de politieke lading ervan onweersproken. Missie geslaagd, de racist heeft gewonnen. Wordt hij aangesproken op de politieke lading, bijvoorbeeld door een antiracisme-activist, dan verschuilt hij zich achter de claim van wetenschappelijkheid, en dan is een stuk met de strekking ‘jullie linkse activisten kunnen de waarheid niet aan’ (hallo, Paul Cliteur!) gemakkelijk geschreven. Zo zijn de tegenstanders weggezet als antiwetenschappelijke neanderthalers: ook winst.

Deze truc werkt prachtig om politieke verantwoordelijkheid te ontduiken. Vandaar ook dat Baudet, toen hij gevraagd werd naar de uitspraken van zijn partijgenoot, zei dat hij zich niet met een wetenschappelijke discussie wilde bemoeien: door de discussie in die sfeer te plaatsen, hoeft hij niet te reageren op de politieke inhoud van Ramautarsing’s uitspraken.

Winstgevende feiten Waarom werkt deze truc? Hij werkt omdat de meeste mensen een heel naïef idee over wetenschap hebben. In onze maatschappij wordt wetenschap gezien als een machine waarin je geld gooit, en die vervolgens geacht wordt harde, bruikbare en bovenal winstgevende feiten te produceren. En dat is niet alleen de visie van de man in de straat, het is ook overheidsbeleid: de subsidiekraan voor niet-kwantitatief onderzoek is zo goed als dichtgedraaid.

En dat terwijl wetenschap toch vooral over interpretatie gaat, over het afwegen van tegenstrijdig bewijs. Niet over het genereren van feiten, maar over het interpreteren daarvan. En dat geldt niet alleen voor de sociale wetenschappen: het geldt net zo goed voor mijn eigen vakgebied, de experimentele natuurkunde. Ik durf zonder problemen te stellen dat in de paar stukjes natuurkunde waar ik echt verstand van heb, voor  iedere  bewering waar ik achter sta bewijs voor het tegenovergestelde te vinden is! Wat iemand wetenschapper maakt, is dat hij of zij in staat is het tegenstrijdige bewijs tegen elkaar af te wegen, naar methodes kijkt, nadenkt over mogelijke alternatieve verklaringen, en dan tot voorzichtige conclusies komt.

IQ En datzelfde geldt hier. Een studie waaruit blijkt dat IQ verschilt tussen landen, is niet het eind van de discussie, maar het begin ervan: over de vraag of dat soms door onderwijs komt, of door voeding, of door de  schrikbarende correlatie  tussen IQ en infectieziekten. En dan heb ik het nog niet eens over de vraag of IQ wel een bruikbare maat van intelligentie is, gegeven dat de test getraind kunnen worden, en het verdomd moeilijk blijkt te zijn om een IQ-test te bouwen waar niet allerlei culturele aannames in zitten. Het is van naïviteit rondom dit soort kwesties – nogmaals, door de overheid aangemoedigd! – waar de racisten misbruik van maken.

Wat is de oplossing? Enkel met meer publiek begrip van de wetenschap komen we er niet: wetenschap als verkondiger van ideologisch neutrale feiten is gemeengoed in de politiek. De manier waarop Baudet en Ramautarsing om gaan met wetenschap loopt bijvoorbeeld precies parallel aan de manier waarop CPB-voorspellingen in Nederland heilig zijn. Een herwaardering voor de ideologische wortels van wetenschap zou al meer helpen. Als duidelijk wordt dat wetenschappers niet in een vacuüm werken, worden dit soort kunstjes al een stuk moeilijker. Het zou goed zijn om meer aandacht te hebben voor de mate waarin wetenschap in het verleden gebruik is om maatschappelijk onrecht  goed te praten.

Maar de beste oplossing is denk ik: aanvallen op beide flanken tegelijk. De beste  debunks  zijn degenen die zowel in gaan op de inhoud van iemands ideeën, als op de ideologisch achtergrond ervan. Als je dat doet, ontsnap je aan het dilemma dat ik hierboven geschetst heb. Maar dat vereist dat wetenschappers de durf hebben om zich op het terrein van de politiek te begeven.

Dit artikel werd eerder gepubliceerd op Publieke Tribune.