PvdA, Rood Vooruit en het plofparadigma

En ondertussen het kwaad van rechts maar analyseren, en foeteren op die rare clubs in al hun maffe gedaanten. Dom rechts! Racistisch! Fascistisch!

De groep Rood Vooruit vindt dat de rem erop zou moeten bij het proces van samengaan van Groen Links en PvdA. Meer rood, minder groen, geen fusie, maar wel mogelijk federatief. Niet meer dan dat. Geen geloof in het idee van synergie, maar eerder angst voor verdere afkalving van links. Het zou best kunnen. Maar wat is bij Rood Vooruit de vooruitgang ten opzichte van het huidige politieke en strategische denken in de beide partijen? Wat schiet de vrijwilliger ermee op die straks weer op campagne mag? Ik ben er zelf zo een en ik maak me hier druk om.

Het gaat hier om de ervaring van pakweg 125 jaar sociaaldemocratie en de lessen van het wel en wee bij verkiezingen. Wat zijn de voornaamste conclusies? En wat, toegespitst op Rood Vooruit?

Hier heb ik nog wel een bijgedachte: ik proef een sfeer als dat Rood Vooruit kniesoren zouden zijn en dat de huidige koers van de PvdA die van de vooruitgang van deze tijd zou zijn. Klopt dit ook inhoudelijk? Daar hebben we een beeld voor nodig van historische feiten en patronen.

Doorbraak en afscheid
In ons land maakte de SDAP in de eerste 3 decennia van de vorige eeuw een gestage groei door. Het droeg ertoe bij dat er algemeen kiesrecht kwam, kiesrecht voor vrouwen en een gestage ontwikkeling van sociale wetgeving en daarmee verbonden voorzieningen.

Toch wilde het niet echt vlotten met de gehoopte verdere groei naar een dominante kracht in de Nederlandse politiek. De confessionelen wisten het arbeidende deel van hun achterban goed bij zich te houden. Sterker nog, de emancipatie van de katholieken maakte dat die tot in de jaren ‘80 een bepalende factor waren in de Nederlandse politieke verhoudingen.

Pas in de jaren ‘60 en ‘70 begon er sleet te komen in de aanhang van de confessionelen. Die reageerden door het CDA als fusiepartij te vormen. De PvdA slaagde er op de golven van de culturele omwenteling van de jaren ‘60 in een progressievere richting in te slaan. Er kwam in 1973 een regering onder Joop den Uyl, het enige linkse kabinet tot nu toe. Na de val ervan in 1977 groeide de aanhang voor de PvdA in de Tweede Kamer tot boven de 50 zetels. Maar die wist men niet te verzilveren tot een regeringscoalitie. De PvdA, vol quasi-linkse overmoed, overspeelde haar hand in de onderhandelingen  met het CDA. Dit kwam mede doordat de partij er steeds meer een werd van hoger opgeleiden. Die kunnen zeer hooggestemd zijn in hun idealen. Ze beleven echter niet de realiteit van de werkende bevolking en andere groepen die langzamerhand weer meer in de verdrukking kwamen. In de jaren ‘80 en ‘90 werd door politici van deze generatie een koers ingezet van schikken naar wat de realiteit heette van die latere decennia.

Er kwam een tijd van loonmatiging en bezuinigingen en daar kwam niet iets progressiefs voor in de plaats. De ‘ideologische veren’  van weleer werden afgeworpen. Zo verwoordde Wim Kok het in 1995. Socialisme werd iets van vroeger en de fundamentele tegenstelling tussen arbeid en kapitaal kwam onder het vloerkleed terecht. PvdA politici plooiden zich naar de vermeende eisen van marktwerking, deden mee bezuinigen en afbraak van sociale voorzieningen op zowat elk terrein van overheidsbeleid. Dit was geen kwestie van zelflerend vermogen van een kritisch denkende partij. Het was slechts het vervangen van de ene politieke mode door een andere. De strekking van Koks woorden en de politieke effecten ervan zouden evenwel veel verder gaan dan hijzelf en de kring om hem heen ooit hadden kunnen bevroeden.

Kiezers reageerden in 2002 duidelijk: een verlies van 45 naar 23 zetels, dus minus 22. Dramatisch. Nadien volgden er wel weer vrij goede uitslagen in 2003 en 2012. Dat kwam mede doordat Wouter Bos en Diederik Samsom goede stemmentrekkers bleken onder een relatief gunstig electoraal gesternte.

De fatale keuze voor de samenwerking met Mark Rutte in diens 2e kabinet leidde echter regelrecht tot de afstraffing van maart 2017, van 38 naar 9, dus minus 29 zetels. Dit was ongehoord, maar wel een uitvloeisel van de funeste politieke koers van de partij in de voorafgaande 3, 4 decennia. Die dreun blijkt vooralsnog blijvend.

Als we nu, hier, even terug grijpen op die eerdere gedachte van een doorbraak: die was er inmiddels metterdaad. De beoogde serieuze aanhang onder de progressieve middengroepen: gelukt. Eindelijk, zou je op het eerste gezicht zeggen. Het had echter een onvoorziene prijs: de oorspronkelijke aanhang was weg. Het duurde alleen nog even eer dat in omvang en consequenties duidelijk werd.

Geen wezenlijk herstel
De partij heeft ervóór en erna behoorlijk veel aan zelfonderzoek gedaan. Uit 2013 dateert het rapport Van Waarde. Daarin stonden veel aanknopingspunten tot een hard nodige correctie op de koers van de partij destijds. De top van de PvdA wist dit echter goed weg te moffelen. De goede samenwerking met Mark Rutte was voor hen veel belangrijker. In juni 2017, dus snel na de verkiezingsuitslag van maart, kwam Paul Depla met zijn analyse “Op de toekomst”. De conclusies logen er bepaald niet om. Maar ook hier gebeurde niets mee.

Nadien is er in de PvdA nadrukkelijk een veel progressievere wind gaan waaien. Op tal van punten nemen politici en leden onomwonden afstand van die neoliberale periode. Uiteraard mogen we daar blij mee zijn. Maar om deze opstelling politiek vorm te geven heb je zetels nodig. Dat geldt voor alle bestuurlijke geledingen waar het om gaat. En zetels, die krijg je niet zonder stemmen. Precies daar wringt de schoen.

Ooit rode bastions hebben de PvdA massaal aju gezegd. Er zijn mensen naar de PVV gegaan en er zijn er die helemaal niet meer stemmen. En als ze dat inmiddels weer wel doen: niet op links. Voor een deel is het ‘afgehaakte’ Nederland nu weer wèl aangehaakt, maar dan bij de verkeerde trein.

De kernvraag van nu is hoe we deze mensen weer terug kunnen krijgen. Er zijn, zeker ook bij de PvdA, mensen die zeggen dat hieraan denken niet meer van deze tijd zou zijn. Bij mij wil dit er niet in. Er leven hier een klein miljoen mensen in armoede. Dat staat los van de verschillende definities van wat arm is of niet. Verder zijn er nog een miljoen of acht die in precaire omstandigheden leven van onderbetaling, flexbaantjes, te zware werkdruk, slechte huisvesting en vervoers- en energiearmoede. Kortom: dan is daar je electoraat voor 40, 50 of meer zetels. Niet van deze tijd? Als dit niet van deze tijd is, wat is het dan ooit wel?

Plofpolitiek
Groen Links en PvdA gaan de laatste jaren dermate gelijk op in denkbeelden en stemmingen over van alles – je was wel gek als je dan niet meer en intensiever zou gaan samenwerken. Dat dit op zoveel plaatsen wèl gebeurt is dus vrij logisch. Dat die trend groeit is eigenlijk net zo logisch.

We moeten alleen iets in de gaten houden. Zo lang de manier van mensen organiseren en mobiliseren bij ons is zoals nu, zal die hele samenwerking het fundamentele probleem waar we mee zitten niet oplossen.

Waar zit hem dat in? Dat komt doordat onze grotere politieke partijen geen hechte vaste achterban meer hebben. Ze richten zich als reactie daarop nog slechts op koortsachtig aanhang werven tijdens verkiezingscampagnes. Dat leidt op zijn best tot opgepompte verkiezingsuitslagen - als het al meevalt. In de Verenigde Staten is in dit verband het begrip “junk politics” opgekomen. Naar analogie van ons begrip ‘plofkippen’ mogen we hier gerust spreken van plofpolitiek. Want zodra die verkiezingskoorts over is, kakt die aanhang vaak weer grotendeels in. Mensen zijn dan weer vatbaar voor elke publicitaire schijnbeweging. Voor je het weet ben je ze ook weer kwijt. Het is het structurele gegeven van deze tijd.

De echte uitdaging is niet zozeer om bij verkiezingen te scoren, maar om in de periode tussen verkiezingen te bouwen aan een aanhang waar je bij verkiezingen min of meer op kunt rekenen. Werk daartoe vooral samen met actiegroepen, vakbonden en zo. Samen sta je immers sterker. Kun je dat, dan ben je politiek spekkoper. Succes is echter niet verzekerd. Dat was het nooit en wordt het nooit. Maar je kan het altijd proberen.

Dit is het antwoord op die vloek van de plofpolitiek. Dit moeten we aangaan en hoe eerder hoe beter. Zoals er in de wetenschap paradigma’s opschuiven, is iets dergelijks ook hier nodig. Ooit geloofden we dat de aarde plat was en het middelpunt van ons zonnestelsel. Het heeft ons heel veel verder geholpen toen we daar eindelijk van afstapten. Zulke oogkleppen moeten we ook nu weer afwerpen. Nu moeten we er oog voor krijgen dat we ons samen veel beter kunnen organiseren.

Kun je dat niet, of wil je dat niet, dan mag je lekker door blijven tobben. Je mag je dan telkens verbijten over wat je nu hier, en dan weer daar hebt laten liggen aan kansen. En ondertussen het kwaad van rechts maar analyseren, en foeteren op die rare clubs in al hun maffe gedaanten. Dom rechts! Racistisch! Fascistisch! Als je het hebt over verdienmodellen, in de publiciteit en de opinievorming, nou, dit zijn ze. Maar de linkse beweging schiet hier geen bal mee op.

In deze drassig zuigende bodem van verlies van aanhang en kortstondig stemmen werven vallen dus de kritische kanttekeningen vanuit de kring van Rood Vooruit. Wat hebben ze daarop te melden? Hebben ze een goed alternatief voor die plofpolitiek?

Rood Vooruit
Er zijn een stel serieuze politieke redenen af te leiden uit de verschillende artikelen op de website van Rood Vooruit. De voornaamste bespreek ik hier.

1. Analyseer het gebrek aan groei
De Rood Vooruit-groep beklaagt zich erover dat er geen georganiseerde analyse vanuit de partijleiding is over het wezenlijke gebrek aan eigen groei van aanhang. Belangrijk aspect hierbij is dat links in ons land nog nooit zo klein is geweest als nu. Dit is inderdaad voor veel commentatoren een voornaam gegeven om analyses mee te beginnen. Het komt in de visie van degenen die zo voor het fusieproces zijn niet eens voor. Rood Vooruit dringt aan op een gedegen analyse.

Mij lijkt dit logisch. Zo’n analyse hoeft niet eens heel veel tijd te kosten. Depla kwam er in 2017 ook in een paar maanden mee. Wat hij toen kon, kunnen we nu weer. Waar wachten we dus op? Elke aarzeling is hier een zwaktebod dat ten koste gaat van onszelf als beweging.

2. Hoezo synergie?
Met het eerste punt hangt het idee samen dat de vooronderstelde synergie tussen Groen Links en PvdA volgens Rood Vooruit niet vanzelfsprekend is. In termen van electorale rekenkunde: 1+1 hoeft niet per se uit te monden 3. Het kan heel goed uitkomen op minder dan 2. Rood Vooruit benadrukt dat de partij er nu een is van hoogopgeleiden, en Groen Links ook. Daarmee zijn ze beide een gemakkelijk mikpunt van de kritiek vanuit rechts die zich hierop richt. En die kritiek werkt nog ook. Interessant is in dit verband de opmerking van Harry Leunessen, langdurig actief voor de PvdA in zuidelijk Limburg, die neerkomt op “fuseer, en doe rechts het cadeau van de eeuw!”

3. Win die arbeidersaanhang terug.
Hoe?
De economische belangenstrijd moet weer voorop komen te staan.

4. Zet alleen bewezen stemmentrekkers op bestuursposten
In de organisatie van de partij en in vertegenwoordigingen in gemeenteraden et cetera zitten vrijwel geen mensen meer die arbeider zijn of die een duidelijke relatie hebben met dat deel van de bevolking waar het om te doen is. Harry Leunessen beklaagt zich over deze partijcultuur. Zijn boodschap is dat je niet zozeer bestuurder moet zijn, maar vooral politicus onder de mensen. Je moet bekend zijn, zichtbaar en aanspreekbaar. Je telkens laten zien bij grote en kleine gelegenheden van zangkoren, buurthuizen, postduivenverenigingen, sportclubs, en er vooral ook weer terugkomen en nog eens, en nog eens. Pas toen hij dat ging doen, ging hij in Limburg serieus stemmen trekken. Kernpunt van hem: pas dan word je volksvertegenwoordiger in plaats van vertegenwoordiger van bestuur en beleid, namens die ‘Partij van de Afwezigheid’.

5. Pak het leiderschap terug in de belangrijke politieke discussies
De partij moet weer toonaangevend worden in de maatschappelijke en politieke discussies over over al die belangen die zozeer de portemonnee raken. Kiezers moeten bij die onderwerpen weer vanzelf gaan denken aan de PvdA als de club die daar het beste voor kan zorgen.

6. Versterk het politieke midden
Het is het klassieke argument van de middenkoers die de oplossing biedt, de “versterking van het politieke midden”, en niet die uitgesproken linkse opstelling. Dit klinkt op het eerste gezicht aannemelijk voor wie denkt in termen van gematigdheid en redelijkheid.

Middenkoers en zo
Er zitten echter bedenkelijke kanten aan mikken op dat midden. Het heeft onder andere als consequentie dat je je als partij in het publicitaire krachtenveld permanent op de gok uitlevert aan willekeurig geprojecteerde middengroepen in de samenleving. Want wie weet nu werkelijk wat zelfs maar de progressief neigende mensen van die middengroepen beweegt om PvdA te stemmen? Daar krijg je pas achteraf enig idee over. De thema’s die je daarbij kiest zijn vaak al even willekeurig. Het moet immers goed klinken in de campagne, dus je gaat die beoogde groepen eindeloos naar de mond praten om maar hun stem te krijgen. Telkens gaat dit ten koste van wat je echt te brengen hebt. Met serieus mensen organiseren heeft dit weinig te maken. Plofpolitiek, en dan ook nog eens averechts. Je holt achter een denkbeeldig midden aan als een hond die in zijn eigen staart probeert te bijten. In de laatste 40-50 jaar is dat afdoende gebleken. Voor sommigen misschien vermakelijk, maar diep treurig in zijn politieke gevolgen.

Laten nou juist een stel kopstukken van die funeste middenkoers nu weer aanjagers zijn bij Rood Vooruit …. Dan heb je geen goede papieren voor een serieus wervende toekomst. Je kunt wel veel klagen over teveel groen en te weinig rood, maar deze mensen hebben in het verleden zelf teveel van dat rode om zeep geholpen.

Uiteraard kun je hier tegenover stellen dat een zeer links getoonzette koers op een zelfde manier kan mislukken. Er zijn inderdaad genoeg van die pogingen geweest die in sektarisme sneefden. Dit is een serieus punt.

Plofkont
Vanuit een oogpunt van het gezonde verstand maakt Rood Vooruit zonder meer zinvolle kanttekeningen bij de huidige gang van zaken. Het punt van Harry Leunessen over de Partij van de Afwezigheid springt er wat mij betreft uit. Het meeste behoort tot verder het normale discours van de partij.

Is Rood Vooruit dan een mopperende oprisping tegenover de veel meer eigentijdse koers van de huidige partijtop? Naar mijn smaak: een beetje wel. Eerder sprak ik over een spruitjesgeur. Maar dit is vooral sfeer, en niet de inhoud. Er is genoeg waar je niet zomaar aan voorbij kunt gaan. Of de partijtop moet hele bijzondere wonderwapens voor verkiezingen achter de hand hebben.

Maar hoe krijg je die verloren aanhang terug? Hoe pak je dit aan in het huidige geweld van massa- en sociale media? Hoe werf je mensen en hoe houd je ze nadien ook bij je? Hoe zorg je dat ze actief worden, al was het alleen maar voor hun eigen belangen? Wat Rood Vooruit voorstaat wijkt op dit kardinale punt niet af van de PvdA als geheel. Het voegt er ook niet echt wat aan toe.

Je kunt dus kiezen voor wat gematigder, of voor dat tikkeltje radicaler. Als we daar echter op dit niveau over blijven praten mondt het slechts uit in een discussie van welles-nietes tussen politiek doven. Het is dan een discussie tussen politieke temperamenten en niet over werven en organiseren.

Het was plofpolitiek en het komt daar maar niet voorbij. Die vrijwilliger schiet er dus niet mee op als die op campagne mag met als bagage het gedachtegoed over werving en agitatie van Rood Vooruit. Je bent dan geen bofkont maar een plofkont. Maar dat was je al. Het zou derhalve teveel eer zijn voor de partijtop en de campagneleiding in de PvdA om dit tegengeluid zo maar te kunnen negeren. Daar is, spijtig genoeg, geen reden toe.