PvdA moet individualisering verder aanmoedigen

Je ontworstelen aan kerk en kapitaal. Dat was altijd de belangrijkste doelstelling van sociaaldemocraten. Het is velen gelukt. We zijn steeds meer individuen en steeds minder onderdeel van een groter geheel. Die individualisering moet de PvdA aanmoedigen en ondersteunen. Ook in hernieuwde discussies over de rol van religie in de samenleving.

Sommige PvdA’ers hebben de neiging de individualisering te problematiseren. Dat is onbegrijpelijk. Zelf het heft in handen nemen, zelf beslissen over je eigen leven, dat waren de grote idealen van de PvdA in 1946 en dat moeten ze in de 21e eeuw weer zijn. Nieuwe generaties willen ondersteund worden in het streven op eigen benen te kunnen staan. Dat vereist strijd tegen grotere machten zoals onpersoonlijke megabedrijven, ontwrichtende geldstromen en ongecontroleerde woningcorporaties, schoolbesturen en zorginstellingen. Maar ook tegen strenge geloofsstromingen die mensen de wetten willen voorschrijven. Nog altijd blijkt dat lastig binnen de PvdA.

De Amerikaanse filosoof John Rawls omschrijft in zijn boek Political Liberalism uit 1993 hoe een samenleving om moet gaan met de aanwezigheid van verschillende culturen en geloven. Mensen hebben de vrijheid te geloven wat ze willen of om hun culturele gebruiken in stand te houden, maar een multiculturele samenleving vereist wel een “overlappende consensus”. Volgens Rawls moet je mensen vragen zich daarnaar te schikken. Zijn theorie is nog steeds toepasbaar op de samenleving van vandaag. Sterker, in een samenleving die naast verschillende culturen wordt gekenmerkt door een sterk individualisme is zo’n common ground nog harder nodig. Gelijke kansen voor iedereen vergt solidariteit en dat vraagt op zijn beurt verbondenheid tussen al die individuen.

Het is aan de politiek om die overlappende consensus vorm te geven. De PvdA heeft zich te lang afzijdig gehouden in dat debat. Met als gevolg dat de lege ruimte in het publieke debat kon worden ingevuld door Wilders die mensen probeert te verbinden op grond van hun herkomst. Nederlanders tegenover moslims, Marokkanen of Oost-Europeanen.

De overlappende consensus van de sociaaldemocratie is juist niet op afkomst gebaseerd, maar op gedeelde waarden. Wij koesteren ambitie, gelijkwaardigheid, solidariteit, ondernemingszin, vrijheid, respect voor verschil van opvatting of cultuur, hoffelijkheid en zelfbeschikking. Achter al deze termen gaat een verhaal schuil. Ik licht er één spanning uit. Als de PvdA ergens moeite mee heeft, is het de strijdigheid tussen respect voor andersdenkenden en het recht op zelfbeschikking. Waar vroeger links de straat op ging tegen de onderdrukkende fatsoensnormen van de kerk, worstelt progressief Nederland nu met de omgang met strenge stromingen binnen het islamitisch geloof. Ook leden van mijn eigen partij. De één vond dat ‘als moslims volgens de sharia willen leven, we dat moeten ondersteunen,’ een ander vond dat het aan de religie was om regels te bepalen, niet aan politici. Iemand pleitte voor het verwijderen van een varken uit een kunstwerk, een ander voor begrip voor gelaatsbedekkende kleding voor vrouwen. Het heeft me zeer verbaasd. De PvdA is een seculiere partij. Voor ons horen vrijheid en individuele ontplooiing prioriteit te hebben. Religie kan daar prima in passen als persoonlijke inspiratiebron. Maar als strenge religieuze voorschriften persoonlijke ontwikkeling verhinderen, horen wij aan de kant van het individu te staan.

Soms wordt geloof immers meer dan een bron van hoop en troost. Dan wil de dominee of imam je opleggen hoe je je moet gedragen of kleden, wat je mag eten of drinken, wanneer je relaties aan mag gaan of welke beslissingen je mag nemen over je eigen leven en dood. Dat staat op gespannen voet met de vrijzinnige grondslag van de sociaaldemocratie.

De PvdA zal zich, in alle geledingen dus ook op lokaal niveau, duidelijker moeten positioneren als verdediger van progressieve waarden. Je hebt altijd de individuele vrijheid om te geloven wat je wilt. Als je ook de bijbehorende regels van je geloof wilt volgen, ga je gang. Maar reken wel op kritiek als religie persoonlijke ontplooiing in de weg staat. Bij de PvdA past geen enkel begrip als je er als vrouw voor kiest jezelf buitenspel te zetten door van top tot teen bedekt over straat te gaan. Wij horen juist aan de kant van de vrouwen die zich willen ontworstelen aan de sociale druk of mannelijke dwang van religieuze kledingregels. Dat dwingen we niet af met wetten, maar met een uitgesproken opvatting. Een uitzonderingspositie waarbij gelovigen anders behandeld worden dan anderen, hoort daar niet bij. En evenmin mag je van ons verwachten anderen te dwingen rekening te houden met je strenge geloofsopvattingen. Dus geen gedwongen winkelsluiting op zondag, geen boerka in de klas, geen eigen gebedsruimte in een openbare school, geen recht op eigen slachtmethoden als die niet voldoen aan de standaarden voor dierenwelzijn, geen kuising van kunst, geen subsidie voor een partij die vrouwen actieve politieke participatie weigert.

De PvdA moet duidelijk zijn wat gelovigen wel en niet van de partij mogen verwachten. Het vergt lef om tegen eigen leden en kiezers in te gaan als zij orthodoxe religieuze regels belangrijker maken dan de persoonlijke ontwikkeling of de algemeen aanvaarde normen en waarden, de ‘overlappende consensus’, van onze samenleving. Dat lef is nodig. Als wij staan voor individuele ontplooiing, mogen we niet accepteren dat strenge geloofsstromingen dat in de weg staan. Als we verbinding willen, mogen we geen nieuwe scheidslijnen op basis van religie aanvaarden. De sociaaldemocratie hoort aan de kant te staan van mensen die hun leven zelf willen bepalen. Met of zonder de persoonlijke inspiratie van het geloof. Dit stuk verscheen eerder vandaag op de weblog van Martijn van Dam