President Xi ontmoet president Poetin, een eerste stap naar vrede?

President Xi ontmoette maandag in Moskou president Poetin. Dagblad Trouw besteedde dit weekend op de voorpagina aandacht aan de ontmoeting onder de kop ‘Xi als vredestichter, al is het voor de vorm.’ De Volkskrant doet verslag van een internationale conferentie van veiligheidsexperts maar de positie van China komt daarbij niet aan de orde. NRC vermeldt dat het Internationaal Strafhof een arrestatiebevel heeft uitgevaardigd tegen Poetin vanwege zijn oorlogsmisdaad: de deportatie van Oekraïense kinderen naar Rusland. De komende topontmoeting in Moskou blijft echter geheel onopgemerkt. China is ook afwezig in een groot opiniërend artikel in die krant waarin de effectiviteit van sancties tegen Rusland wordt betwijfeld als middel om de oorlog te beëindigen. De schrijver prefereert zelf een vernietiging van het Russisch leger.

Dit alles – zeg maar - als een kwestie van redactionele prioriteiten.

In de koffer van de Chinese president zit in een speciaal mapje China’s 12 puntenplan dat precies 1 jaar na de inval van Poetin in Oekraïne werd gepresenteerd. Het Westen en de NAVO hebben zo hun bedenkingen tegen het plan omdat het Rusland niet aanwijst als agressor. Wat ook meespeelt is dat China zich aandient als opkomende wereldmacht die in staat is in onmin levende landen dichter bij elkaar te brengen, zoals onlangs het geval was met Saoedi-Arabië en Iran. En dat is wennen voor het Westen en de NAVO omdat de eigen positie als meest dominante wereldmacht niet meer zo vanzelfsprekend is.

China heeft met zijn plan een signaal afgegeven: respecteer de nationale soevereiniteit (punt 1), dialoog en onderhandelingen zijn noodzakelijk (punt 4), het gebruik van kernwapens moet worden uitgesloten (punt 8), sancties moeten worden gestopt (punt 10). Voor iedereen die zich betrokken weet bij de Oekraïne-oorlog is dit goed nieuws. De voorstanders van leveranties van zware wapens, kunnen hierin een mogelijkheid zien om de geldverslindende onderneming af te schalen en de gespannen situatie af te koelen. De voorstanders van onderhandelingen hopen dat China een brugfunctie kan vervullen en dat nog meer bloedvergieten en verwoesting kunnen worden voorkomen.

Stel dat Poetin zo ver gebracht kan worden om het Chinese plan daadwerkelijk te ondersteunen – Poetin kende volgens de media het plan al voor publicatie - dan is de weg voor Xi vrij om de president van Oekraïne Zelensky uit te nodigen om deel te nemen. Of dat laatste lukt is de vraag. Russische troepen gaan volgens het 12 puntenplan niet direct huiswaarts. Een eis die Oekraïne al eerder aan het Chinese plan heeft gesteld. Ook de rol van de VS achter de schermen is onhelder: gunnen zij China in deze fase dit vredesoffensief of volharden zij in het aanscherpen van het conflict?

Vredesonderhandelingen beginnen nimmer met het inzetten van hoofddoelen. Veeleer gaat het in de beginfase om de eerste stappen te verkennen. Als Xi weet te bereiken dat gedurende een zekere tijd een wapenstilstand in acht genomen wordt en verder bloedvergieten wordt voorkomen dan is een eerste succes behaald. Vervolgens kunnen partijen verdergaande stappen overwegen.

De rol van de EU roept vragen op. De eerste EU-reacties op het plan waren argwanend. Waarom veroordeelt China de Russische inval niet? Is China uit op een mondiale pr-stunt? In ieder geval heeft de EU geen stappen gezet om de positieve punten uit het Chinese plan te concretiseren om vervolgens samen met Zelensky nadere voorwaarden te stellen aan het realiseren van succesvolle onderhandelingen.

Stel dat de ontmoeting tussen Xi en Poetin teleurstellend verloopt en dat het 12 puntenplan een dode letter is gebleken. En dat China vervolgens onder het mom van vriendschappelijke betrekkingen goederen en technologie aan Rusland levert dat een escalerend effect op de oorlog heeft. Waarbij Rusland tegen gunstige voorwaarden gas en olie naar China exporteert. Dan is dat op wereldniveau niet alleen een geweldige blamage voor Xi maar ook het Westen moet zich in dat geval ernstig afvragen waarom het kansen op het de-escaleren van de oorlog niet heeft benut.

Blijft over de vraag naar het optreden van de VN. De Algemene Vergadering heeft al eerder een duidelijke verklaring afgegeven. Rusland wordt daarin veroordeeld voor de invasie en opgeroepen zijn troepen uit de Oekraïne terug te trekken. Van de 193 lidstaten stemden 141 voor, 7 tegen en de rest onthield zich waaronder China. Door het gebruikmaken van zijn vetomacht kan Rusland in de VN-Veiligheidsraad maatregelen blokkeren die een einde aan de oorlog kunnen maken. Ook China heeft vetomacht maar heeft deze niet gebruikt ter ondersteuning van Rusland. Een hoopvol teken? Dit vraagteken geldt niet voor de graandeal die op het laatste moment is verlengd, mede door toedoen van Turkije.

De komende dagen zijn beslissend hoe de oorlog zich op Europees grondgebied ontwikkelt.