Praat met kinderen over emoties, voordat hun wereld te groot wordt

Op zesjarige leeftijd kreeg ik van mijn ouders te horen dat ze gingen scheiden. De enorme impact die deze gebeurtenis op mijn leven zou hebben, kon ik toen nog niet beseffen. Maar al heel gauw veranderde mijn hele vertrouwde omgeving. Alle kleine en ‘normale’ dingen werden ineens moeilijk en ik raakte in de knoop met mezelf. Hoewel ik mijn gevoelens niet bewust wegstopte, wist ik simpelweg niet wat ik moest voelen en hoe ik dat kon uitdrukken. Die taal kwam pas toen mijn basisschool in Almere een rouwtherapeut, Janet Schmidt van www.janetschmidt.nl, uitnodigde om kleine preventiegroepen te begeleiden. In kleine kringetjes, met kinderen die net zo stil worstelden als ik, leerde ik voorzichtig woorden te geven aan verdriet, verwarring en alles daartussenin.

Nu, achttien jaar later en bijna afgestudeerd, zie ik hoe uitzonderlijk die ruimte eigenlijk was. Hoe vormend het is geweest om op jonge leeftijd te leren praten over emoties — en hoe schrijnend het is dat zoveel kinderen die kans vandaag níét krijgen.

Kinderen voelen steeds meer
In Nederland neemt de mentale druk onder kinderen al jaren toe. Uit cijfers van onder andere Trimbos en UNICEF blijkt dat steeds meer kinderen kampen met angst, stress en gevoelens van somberheid. De oorzaken verschillen: prestatiedruk, sociale media, een gespannen thuissituatie of een scheiding. Maar wat vaak niet aanwezig is, is een veilige plek om erover te kunnen praten. We verwachten van kinderen dat zij mentaal sterk zijn, zelfredzaam en flexibel. Maar hoe kunnen ze dat zijn, als we kinderen niet helpen gevoelens te uiten?

Janet Schmidt zegt daarover: “Kinderen rouwen niet zoals volwassenen. Ze doen het helemaal anders.”
Stilte betekent dus niet dat het goed gaat. “Een groot misverstand is: Ik merk er niks van, dus het gaat goed. Juist bij díé kinderen moet je opletten.” Veel kinderen praten uit loyaliteit niet over wat er thuis gebeurt. Ze willen hun ouders beschermen. Juist daarom is het aan ons, volwassenen, om niet te verwachten dat kinderen zelf het gesprek openen, maar actief aan te sluiten bij wat ze met hun gedrag proberen te vertellen.

De school als veilige plek
Wat mijn school destijds bood, hoort geen uitzondering te zijn, maar de norm: preventieve begeleiding voor kinderen die iets ingrijpends meemaken. Niet pas ingrijpen als er al problemen zijn, maar voorkomen dat die ontstaan.

Scholen, en vooral de leerkrachten, zien hun kinderen elke dag. Niet alleen hun leerresultaten, maar ook hun stiltes, schrikreacties, manier van spelen, boosheid of juist vermijding. Dat maakt school een cruciale plek voor hun emotionele groei. “Het is belangrijk dat scholen duidelijk maken hoe zij sociaal-emotionele ontwikkeling en welbevinden op de kaart hebben gezet,” zegt Schmidt. Hoe ga je om met scheiding? Met rouw? Met verhuizing? Elk afscheid vraagt aandacht en begeleiding.

Janet Schmidt heeft jaren voor stichting Prisma gewerkt. Prisma is een stichting waar meerdere scholen bij horen, waarbij ook mijn basisschool. Schmidt geeft aan: “Prisma scholen die waren toch altijd wel voor aandacht voor kinderen die een aangrijpende gebeurtenis mee maken.”

Soms zit de kracht in iets heel kleins, geeft Schmidt aan. “Hoe leuk is het als je juf of meester komt kijken naar je nieuwe kamer?” Dat ene moment dat een kind voelt: ik word gezien.

Het belang van een veilige bedding thuis
Thuis legt de basis, maar veel kinderen missen die basis volledig. Want lang niet ieder gezin heeft de ruimte, taal of voorbeelden om emoties te begeleiden. “Als er thuis niet gehuild wordt en er niet over gevoelens wordt gepraat, denkt het kind: zó gaat het,” zegt Schmidt. Een kind neemt ouders volledig serieus: “Een kind slikt als het ware de ouder in. Alles wat de ouder doet, ziet het kind als de wereld.” Hoe fijn is het als het kind ook buiten het gezin een plek zijn waar emoties gezien, benoemd en gedragen mogen worden.

Binnenvetters worden later overbelaste jongeren
Wat niet wordt uitgesproken, stapelt zich op. Onderzoek van onderwijsjeugd.nl laat zien dat kinderen die hun gevoelens regelmatig wegstoppen een grotere kans hebben op stress gerelateerde klachten op latere leeftijd, zoals lichamelijke klachten of gedragsproblemen. Vroeg of laat zoekt het lichaam een uitweg: bij kinderen uit zich dat in woede-uitbarstingen, terugtrekken, angst of lichamelijke klachten.

In de puberteit wordt praten nog lastiger. Pubers richten zich vooral op hun peergroep en delen zelden hun diepere gevoelens met ouders of verzorgers. Wie wacht of stapelt, krijgt het vroeg of laat een keer op z’n bordje.

Maak praten over gevoelens een standaard, geen gelukstreffer
Ik had het geluk dat iemand op het juiste moment zei: “Kom maar, we doen het samen.”
Maar dat mag geen toeval zijn. Als we kinderen leren praten voordat hun wereld te groot wordt, voorkomen we dat stille tranen veranderen in tikkende tijdbommen.