Pompen of verzuipen: zonder samenwerking blijft het Nederlands asielbeleid onmenselijk

Het Nederlandse asielbeleid heeft bijgedragen aan een mensonterende behandeling van asielzoekers in Europese grenslanden. 18 maart wordt het cynische jubileum van vijf jaar EU-Turkijedeal gevierd. Bezuinigingen op de IND hebben geleid tot vergrote werkdruk en gedwongen ad hoc-oplossingen met alle gevolgen van dien. Structurele verandering van het asielbeleid lijkt onhaalbaar, tenzij voorstanders van een humaan asielbeleid de handen ineen slaan.

De meeste politieke partijen zijn het eens dat de asielprocedure en de opvang van asielzoekers in zowel de EU als in Nederland effectiever en efficiënter moet worden geregeld. Voorstanders van een ‘streng’ en een ‘humaan’ beleid liggen echter ogenschijnlijk onverenigbaar uit elkaar over de manier waarop dit moet gebeuren. Uit angst voor stemverlies aan rechtsere partijen beoogt de VVD het asielprobleem in de EU ‘realistisch’ op te lossen door asielzoekers feitelijke toegang tot asiel in de EU te ontzeggen. De beleidsplannen van de VVD brengen ontegenzeggelijk mensenrechten in gevaar. De partij blijft bepleiten dat asielprocedures zoveel mogelijk aan de EU-grenzen moet worden voltrokken en dat asielopvang zoveel mogelijk ‘in de regio’ moet plaatsvinden. Dit zal de asieldruk op grenslanden als Griekenland en Italië doen toenemen, waarmee het – bewuste – afschrikbeleid van erbarmelijke vluchtelingenkampen gehandhaafd blijft. Hierdoor neemt ook het risico toe op onterechte uitzettingen naar het land van herkomst wegens gebrekkige asielprocedures – om van illegale pushback-operaties door de Griekse kustwacht en Frontex en de aangetoonde mensonterende leefomstandigheden in vluchtelingenkampen ‘in de regio’ nog maar te zwijgen.

Het CDA is intern verscheurd. In de Tweede Kamer volgt het al een paar kabinetten de VVD-retoriek dat asielzoekers zoveel mogelijk in het Europese grensgebied moeten worden gehouden. De achterban heeft echter moeite met de gevolgen van het wanbeleid in de grenslanden. Nog vóór de brand in Moria riepen meer dan veertig lokale en provinciale CDA-afdelingen de regeringsfractie op om 500 vluchtelingenkinderen over te nemen van Griekenland. De regeringsfractie wilde van extra opvang niets weten, koos om te blijven inzetten op extra financiële steun en noemde dat een ‘structurele oplossing’. De steun zag toe op de tijdelijke opvang van een paar honderd vluchtelingenkinderen: een druppel op de gloeiende plaat van de behoeften van honderdduizenden vluchtelingen, waarvan tienduizenden acute opvang nodig hebben – en dat alleen al in Griekenland. Meer van hetzelfde in de komende vier jaar is géén structurele oplossing.

Duitsland en Frankrijk bewezen dat het anders kan door na de brand in Moria daadwerkelijk extra vluchtelingen over te nemen. Nederland opereert binnen het Europese asielsysteem wat nog altijd de grootste asieldruk bij de grenslanden blijft neerleggen, en EU-consensus voor bewerkstelliging van een meer solidair systeem lijkt gelet op de positie van de meeste Oost-Europese landen praktisch onhaalbaar. Desalniettemin kan Nederland zich harder inspannen om een verandering van deze patstelling te bewerkstelligen, bijvoorbeeld met subsidiekortingen. De huidige regering laat dit na.

Een debat over het Nederlandse asiel- en migratiebeleid op 2 maart liet zien dat partijen die een humaner asielbeleid voorstaan ondanks enkele verschillen in de uitvoer in de kern hetzelfde uitgangspunt hanteren: Nederland moet een voortrekkersrol spelen in de verbetering van het asielbeleid en kan veel meer doen dan tot nu toe getoond. Willen ze dit bereiken? Dan moeten ze hun handen ineen zien te slaan.

De VVD wordt op 17 maart waarschijnlijk opnieuw de grootste partij. Indien de andere partijen aan de onderhandelingstafel niet als één blok met één boodschap pal voor de rechten van vluchtelingen staan, zullen ze opnieuw beperkt blijven tot het morrelen aan de rafels van het getoonde onmenselijke beleid. De samenwerking van D66, Christenunie en CDA met de VVD heeft laten zien hoe eenvoudig de VVD iedere poging tot structureel verbeterd beleid weet te onderdrukken. Om niet opnieuw te worden veroordeeld tot de zijlijn, moéten de voorstanders van een humaan asielbeleid samen optrekken.

Het CDA zal een cruciale rol spelen tijdens de komende onderhandelingen. Zoals het er nu uitziet staat het CDA voor een ideologische splitsing die de humane opvang in Nederland én Europa kan maken of breken. De voorstanders van een beter asielbeleid moeten daarom 1: een akkoord bereiken over de door Nederland te nemen stappen in de komende 4 jaar, en 2: alles op alles zetten om het CDA hierbij te betrekken. De tijd loopt.