Polariseren volgt op discrimineren (en kun je beter afleren voor je moet regeren)

Verschillen geven onze samenleving haar vrijheid, veerkracht en innovatiekracht.

Discrimineren betekent letterlijk “het maken van onderscheid”. De juridische betekenis gaat echter een belangrijke stap verder. Discriminatie is het onrechtmatig onderscheid maken tussen mensen of groepen, oftewel het ongelijkwaardig behandelen van gelijkwaardige gevallen.

In de letterlijke betekenis discrimineren wij allen. Want wij zijn verschillend, benoemen en waarderen die verschillen en maken op basis van onderscheid ook onze keuzes.

Om ons bij de les te houden is daarom in de Grondwet een verbod vastgelegd op ongelijkwaardige behandeling op grond van godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht, handicap, seksuele gerichtheid, of op welke grond dan ook. De expliciet benoemde categorieën onderkennen dat we onderscheid maken, maar trekt meteen ook een streep als die verschillen tot onrechtmatige ongelijkwaardigheid leiden. Een modernere versie van: “Wat u niet wilt dat u geschiedt, doet dat ook een ander niet”. En om de samenleving te versterken.

Verschillen geven onze samenleving haar vrijheid, veerkracht en innovatiekracht. Het vermogen om zich aan te passen als de wereld verandert. De veerkracht van diversiteit heeft zich in de geschiedenis al talloze malen bewezen. Maar je moet er maar geduld mee kunnen hebben, al die verschillen. Vertrouwen op die meerwaarde. Het schuurt voortdurend. Met verschillen omgaan kost tijd, energie, ergernis en hoofdpijn. Vrijheid kent een dagprijs.

Wie die prijs niet kan of wil betalen, gaat liever voor een wereldbeeld waarin onze verschillen geformuleerd worden als simpele tegenstellingen. Liefst zo veel mogelijk geclusterd en gelabeld. Het formuleren en benadrukken van die tegenstellingen heet polarisatie. Bestaande breuklijnen worden verbreed en bruggen worden vernield. Polarisatie is op groepsniveau eigenlijk een efficiëntieslag. Meer slagkracht en grote duidelijkheid. Dezelfde slagkracht en duidelijkheid trouwens, als van een tunnelvisie. Die angsten wegneemt en minder inspanningen kost. Duidelijke doelen zonder teveel oponthoud. Minder vrijheid ook.

In de aanloop naar verkiezingen neemt de polarisatie gewoonlijk toe. Het wij-zij-denken splitst het grijze midden in meer zwart en wit, in goed en fout. Het middenkader wordt van twee (of meer) kanten onder druk gezet om een keuze te maken. Leugens en bedrog zijn ineens deugden, zolang ze de tunnelvisie versterken. En wie breder kijkt, is dissonant of dissident. De keuze voor de kiezer wordt ook gemakkelijker. Ben je rechtsradicaal, linksradicaal, of ben je helemaal niks?

En dan, na de verkiezingen, moet er ineens een verbindende regering gevormd worden. Vreemd en onwennig, alsof dat niet voorzien was. Een parlement voor alle Nederlanders. Na een fase van polarisatie is mogen het winnende kamp en het verliezende kamp proberen om samen weer bruggen te bouwen. Als ze beiden tenminste werkelijk het hele volk willen vertegenwoordigen. Er zijn ineens nuanceringen nodig. En kandidaten uit beide kampen kunnen ineens veel minder geschikt lijken voor hun politieke functie.

Begrip voor de standpunten van de ander, gebruik maken van kritiek voor betere besluitvorming, herbouw van afgebroken bruggen en het dempen van breed getrokken kloven, zijn zo wat verschijnselen die ik de komende tijd wel weer eens zou willen zien. Met popcorn op de bank.

Voor een volgende verkiezingsronde moeten we maar onthouden dat we als volk een ondeelbare eenheid vormen, met een enkel parlement. Dat polariseren volgt op discrimineren. En dat we het beter weer kunnen afleren voor we moeten regeren. En dat alles om te voorkomen dat radicalere vormen van links en rechts in hun gedeelde tunnelvisie op elkaar botsen.