Polarisatie overbruggen is luisteren naar wat je niet wil horen. Hoe dan?

Terwijl ‘onze’ leeuwinnen spelen tegen Kameroen denk ik aan een uitspraak van Thierry Baudet uit 2017, die de laatste tijd weer vaak herhaald wordt, dat vrouwen ‘nu eenmaal minder ambitieus zijn en meer interesse hebben in familieachtige dingen’. (Interview Quote, 2017) Esther van Fennema (psychiater en violiste, ook al zo’n kanjervrouw), zei naar aanleiding van de opkomst van Forum voor Democratie, en de reacties daarop, dat we beter naar elkaar moeten luisteren (podcast De Correspondent 31 mei).

Klinkt heel mooi en simpel, maar dat is niet zo eenvoudig. Ik heb namelijk helemaal geen zin om naar meneer Baudet te luisteren! Margriet Sitskoorn, hoogleraar klinische neuropsychologie (nog zo’n kanjervrouw!), en auteur van het boek ‘Hersenhack,’ zei 7 juni, in de Volkskrant: ‘Ik heb altijd vermoed dat je als mens geneigd bent je eigen ideeën te versterken. Ik kwam erachter dat de hersenen erop ingericht zijn om het eigen gelijk te bevestigen.’ Kortom: we zijn er als mensen niet geneigd om te willen luisteren. Wij zijn levende organismen die willen overleven, dus wat wij als bedreigend ervaren, daar sluiten we ons voor af. Ik ervaar wat Baudet zegt doorgaans als ‘onaangenaam, eng, gevaarlijk.’ Hoe kan ik nieuwsgierig naar hem zijn? Ik heb al grote moeite hem te zien, zijn ‘uitstraling’ staat me tegen. Ik zap weg als hij in beeld komt, dus ik kom niet eens aan luisteren toe. Maar toch, we leven in ‘een gepolariseerde samenleving’ en dat is gevaarlijk, strijd en geweld liggen op de loer. Dus luisteren en bruggenbouwen zou heel verstandig zijn. Dus hoe doe je dat: luisteren naar wat je niet wil horen?

In essentie is luisteren volgens een wijsheid waarmee ik ben opgevoed: ‘Hebt uw vijanden lief’! (Mattheüs 5:43). Thierry Baudet liefhebben is veel gevraagd van mij… maar laat ik een poging doen.

De Verbindende (Geweldloze) Communicatie geeft antwoord op hoe je dit kan doen. De filosofie van Marshall Rosenberg (1934-2014) is geënt op de politiek beweging van de ‘Nonviolence’ en tevens op religie. De essentie is namelijk empathie, een begrip waar helaas veel verwarring over is. Empathie is het erkennen van wat er in iemand -dus ook in jezelf- leeft aan gevoelens en de daaronder liggende behoeften (drijfveren, verlangens). Je hoeft het niet te begrijpen, je hoeft het er niet mee eens te zijn, je hoeft ook niet toe te geven, je hoeft zelfs niet in de schoenen van de ander te gaan staan, maar je erkent wel wat er in essentie is. Het is er namelijk! Je zou erkenning ‘liefhebben’ kunnen noemen: het mag bestaan. Empathie geeft dus inhoud aan wat luisteren is. Wat heb ik primair nodig om te willen luisteren? Eerst empathie voor mezelf, luisteren naar mezelf! Als ik dat namelijk niet doe, blijf ik reageren vanuit emotie, vanuit mijn prikkels en oordelen. Dan kom ik niet uit de strijd.

Ik ervaar dus afschuw als ik Baudet, vertegenwoordiger van ‘rechtse, nationalistische’ politiek zie. Ik ben bang voor de hardheid die ik hoor jegens bijvoorbeeld vreemdelingen, vluchtelingen, mensen met een andere religie. Ik word verdrietig van de op zichzelf gerichte, zelf-beschermende houding.

De Verbindende (Geweldloze) Communicatie, leert mij dat alle gevoelens en oordelen te maken hebben met vervulde of onvervulde behoeften, in dit geval dus onvervulde behoeften. Wat raakt mij zo, wat zit eronder? Hier wordt het luisteren naar mezelf pas interessant! Die afschuw wijst op behoeften aan integriteit, gelijkwaardigheid, gelijkheid. Ik ervaar Baudet als zich opstellend boven anderen en gericht op het eigenbelang van een selecte eigen groep. Dat maakt me bang, omdat ik geef om delen, harmonie, vrede. Als dat er niet is, word ik verdrietig omdat ik hoop nodig heb en perspectief.

Nu ik dit erkend heb, ervaar ik wat ruimte en nieuwsgierigheid om naar hem te kijken en te luisteren. Hij heeft destijds gezegd: ‘ Ik weet wel dat vrouwen het over het algemeen minder excelleren in een heleboel beroepen en minder ambitie hebben. Vaak ook meer interesse hebben in gewoon meer familieachtige dingen en zo.’ Woest word ik ervan, want ik wil heel graag erkenning voor wat ik al een leven lang probeer te bereiken in de buitenwereld, in samenhang met mijn zorg voor het gezin. Mijn moeder mocht niks, ik kreeg alle kansen en greep die. Ik ben van jongs af aan heel ambitieus! Baudet raakt mij met die uitspraak in mijn fundament. En als ik nu luister met empathie, wat hoor ik dan? Hij zegt dat hij iets meent te weten, dus hij voelt zich blijkbaar ergens zeker van, ziet dit als een waarheid, een feit. Hij vervult met deze uitspraak blijkbaar zijn behoeften aan duidelijkheid en zekerheid. Dat kan ik erkennen.

Zo ziet hij het en ik zie het anders. Daar zou ik met hem over in gesprek kunnen gaan, want ik voel mij nu rustig na deze zelferkenning en de analyse van zijn woorden. Zou Baudet naar mij willen luisteren? Ik heb in ieder geval een eerste stap gezet. Luisteren naar wat je niet wil horen, begint bij luisteren naar jezelf.