Polarisatie kan een goed middel zijn om discriminatie aan te kaarten

De term ‘discriminatie’ is een emotioneel beladen begrip. De letterlijke betekenis van discriminatie is ‘onderscheid maken’ en in de sociale wetenschappen wordt discriminatie gedefinieerd als ‘het nadelig behandelen van personen omdat zij behoren tot een bepaalde groepering of tot een bepaalde groepering worden gerekend’.

In het onderzoek Deskundigen en sociale vernieuwers in de aanpak van discriminatie en polarisatie sluiten wij hierbij aan en verkennen wij hoe 72 professionals in de praktijk, of via (sociale) media, zich inzetten tegen diverse vormen van discriminatie en polarisatie. Velen van hen blijken met hun aanpak voorlopers te zijn. Hun werkwijze is probleemoplossend voor hun werkveld, omdat ze een maatschappelijk netwerk weten te activeren en hun methode daarop afstemmen. De meest voorkomende discriminatiegronden die deze deskundigen noemen zijn – op volgorde van frequentie: afkomst (nationaliteit, kleur, etniciteit), gender en seksuele gerichtheid , levensovertuiging en tenslotte handicap en chronische ziekte.

Niet in hokjes denken Discriminatie is in diverse gradaties ingebed in systemen, van overheid tot onderwijs en van media tot bedrijfsleven. Wanneer discriminatie vooral vanuit één maatschappelijke sector wordt aangepakt missen we de kans op breder succes. Alleen overheidsbeleid is niet voldoende. Net zomin als alleen diversiteitsprojecten in het bedrijfsleven, of alleen educatie in het onderwijs.

Het blijkt dat over de eigen schutting kijken effectief kan zijn in de aanpak van discriminatie. Dat gebeurt wanneer professionals bij de overheid, in het onderwijs, bij maatschappelijke instellingen, in het bedrijfsleven, media en in de kunst- en cultuursector elkaars bewezen methoden aanvullen en zo versterken.

Ter illustratie: er zijn projecten in het onderwijs die kansenongelijkheid onder jongeren verminderen. Dat kan gekoppeld worden aan de verbetering van de instroom en doorstroom van afgestudeerde leerlingen in het bedrijfsleven, gekoppeld aan overheidsprojecten die stagediscriminatie moeten voorkomen. Rolmodellen en sleutelfiguren uit de samenleving kunnen dergelijke initiatieven stimuleren. Ook zijn netwerken belangrijk. Netwerken kunnen diverse groepen zichtbaar maken, zoals een LHBTI- of een vrouwennetwerk. Deze netwerken organiseren events voor organisaties in diverse maatschappelijke sectoren. Wervings- en selectiebeleid kan tenslotte succesvol ingezet worden wanneer deze aansluit bij dergelijke netwerken. Kortom: een ketenaanpak – over sectoren heen – versterkt vele losse initiatieven.

Wanneer mensen uit met name minderheidsgroepen op deze manier zichtbaar worden, en er vindt over en weer ontmoeting plaats, dan ontstaat een positief beeld over ‘de ander’. Dat vergemakkelijkt de samenwerking op persoonlijk en professioneel niveau.

Polarisatie kan functioneel zijn Polarisatie gaat over tegenstellingen in de samenleving die sterker worden, waardoor groepen tegenover elkaar komen te staan. Polarisatie kan zich langs verschillende lijnen voltrekken: etnisch-cultureel (zwart vs. wit), opleidingsniveau (academisch vs. praktisch), welvaart (rijk vs. arm), woonplaats (Randstad vs. niet-stedelijke gebieden), politieke oriëntatie (rechts vs. links) en wereldbeeld (progressief vs. conservatief).

Tegengestelde polen krijgen in de media veel aandacht, terwijl het grootste deel van de mensen ergens in ‘het midden’ zit. Deze groep wordt ook wel het ‘stille midden’ genoemd en is divers. De polen dwingen het stille midden een keuze te maken in het debat, en een kant te kiezen. De middengroep wordt zo steeds kleiner en de polen breiden zich verder uit.

Uit het onderzoek blijkt dat polarisatie ook positieve effecten kent. Het maakt conflicterende standpunten scherper en brengt misstanden aan het licht. Sommige deskundigen die betrokken zijn bij maatschappelijke initiatieven stellen bijvoorbeeld onomwonden dat het Nederlandse koloniale verleden doorwerkt in taaie vormen van institutioneel racisme en witte patriarchale systemen. Het expliciet benoemen, en vooral ook aanpakken van dit systeem, is volgens hen een voorwaarde in de aanpak van discriminatie. Dat blijkt te schuren en polarisatie is het gevolg. Maar zonder deze polarisatie treedt er geen verandering van bewustzijn op. Bij moslimdiscriminatie zien we een vergelijkbare houding.

Succes zichtbaar maken Wanneer deskundigen uit diverse sectoren die niet per se in elkaars verlengde liggen samenwerken ontstaat er co-creatie. Dat betekent een bredere blik op problemen en dus ook een breder palet van oplossingen. Als deskundigen uit overheid, maatschappelijke organisaties, media, de cultuursector en het bedrijfsleven samenwerken wordt kennis pas werkelijk gebundeld. Bundeling van kennis over discriminatie in één enkele maatschappelijke sector is uiteindelijk weer een vorm van hokjesdenken. Daarom: kijk over elkaars schutting heen en deel elkaars kennis, budgetten, netwerken én praktijkervaringen. De mensen die uitgesloten worden om individuele- of groepskenmerken verdienen dat.