In de eerste helft van dit jaar is 437 keer een tanker met Russische olie de Nederlandse Noordzeekust gepasseerd. Dat zijn twee tot drie schepen per dag, waarmee Vladimir Poetin de door het Westen opgelegde oorlogssancties omzeilt. Dat blijkt uit maandenlang dataonderzoek van Zembla, dat de omvang van deze zogenaamde schaduwvloot in kaart heeft gebracht.
Het gaat om veelal oude en slecht onderhouden schepen met schimmige eigendomsconstructies waarvan onduidelijk is of ze verzekerd zijn. “Het is een ramp in wording. Het is niet de vraag of er iets misgaat, maar wanneer”, aldus de Rus Vladimir Milov, dissident en in 2002 een half jaar lang viceminister van Energie onder Poetin. Het ministerie van Infrastructuur en Milieu noemt de situatie ‘onwenselijk’ maar stelt op open zee niet te kunnen ingrijpen.
Ook Ewout van Galen van Stichting de Noordzee reageert bezorgd op het dataonderzoek van Zembla. Hij maakt zich vanwege de toenemende drukte op de Noordzee al langer zorgen over de veiligheid op zee: “Daar komen de problemen van die schaduwvloot nog bovenop, omdat het activiteiten zijn die zich aan het zicht onttrekken. Het absolute nachtmerriescenario is natuurlijk dat dat zo'n schip op grote schaal olie gaat verliezen. Dat kan echt een ecologische ramp veroorzaken.”
Volgens Vladimir Milov is dat scenario een kwestie van tijd: “Het gaat zeker een keer mis. Gezien de omvang van de schaduwvloot en vanwege de slechte toestand waarin de meeste schepen verkeren door een gebrek aan onderhoud. En ook vanwege het totale gebrek aan goed toezicht op deze schepen.”
Uit het dataonderzoek van Zembla blijkt verder dat de Russische tankers uiteindelijk vaak doorvaren naar raffinaderijen in Turkije, India en China. In deze landen, die niet meedoen aan de sancties, wordt de Russische olie verwerkt tot producten als diesel, benzine en vliegtuigbrandstof. Die producten worden daarna legaal in Nederland geïmporteerd. Lucia van Geuns, energiemarktspecialist van het Haags Centrum voor Strategische Studies heeft haar bedenkingen bij deze constructie: “Dit is toch een vorm van witwasserij. (…) Indirect is het olie die een oorlog financiert. En dat is een slechte zaak.”
Milov is ervan overtuigd dat Poetin de schepen niet alleen voor sanctieontduiking, maar mogelijk ook als ‘wapen’ inzet: “Je kunt alles aan boord hebben van die schepen. Van apparatuur die bedoeld is voor spionage en die op de tankers is geïnstalleerd tot fysieke sabotage waarbij deze schepen betrokken zijn. Ik weet vrij zeker dat Rusland allerlei scenario’s ziet om die schepen voor meer te gebruiken dan puur voor het transport van olie.”
Volgens het ministerie van Infrastructuur en Milieu is het niet mogelijk om de olietankers op zee te controleren, bijvoorbeeld op hun verzekering. “Op zee geldt het recht op vrije doorvaart en heeft Nederland geen bevoegdheden tot handhaven (…) dat zou ook praktisch lastig zijn, omdat het checken van een verzekering zou betekenen dat er op zee aan boord moet worden gegaan”. Ingrijpen is volgens het ministerie alleen mogelijk als een schip een Nederlandse haven aandoet.
Kamervragen
Kamerleden Jan Paternotte (D66) en Derk Boswijk (CDA) hebben inmiddels Kamervragen gesteld aan de ministers van Buitenlandse Zaken, Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp en Infrastructuur en Milieu naar aanleiding van het onderzoek van Zembla.
De Kamerleden willen weten of het mogelijk is de olietankers te weren uit de internationale wateren. Ook willen ze antwoord op de vraag wie opdraait voor de kosten als een van deze tankers betrokken raakt bij een ongeluk en een milieuramp, veroorzaakt voor de Nederlandse kust. Paternotte en Boswijk willen dat minister Reinette Klever (PVV) voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp dinsdag 15 oktober voor dit onderwerp naar het vragenuur in de Tweede Kamer komt.
Zembla – De schaduwvloot is zondag 14 oktober om 22.10 uur te zien bij BNNVARA op NPO2