Poetin verandert mijn beeld van de toekomst

Poetin gooit roet in het eten. Ik wilde het in de slotaflevering van mijn mediarubriekje hebben over de toekomst van de media en de journalistiek, maar daar heeft Poetin een stok voor gestoken. Zijn oorlog illustreert direct wat ik wilde gaan betogen, namelijk dat wij in onze decadente Westerse wereld een totaal vertekend mediabeeld hebben. Wij staren ons blind op onze democratische verworvenheden en ervaren onze mainstream media en journalistiek als een realiteit.

Maar helaas. De echte werkelijkheid is dat een groot deel van de wereld nog altijd beheerst wordt door dictaturen, de afwezigheid van enigszins goede journalistiek en een technische infrastructuur. Dat oordeel baseer ik op mijn jarenlange werk voor NGO’s als Press Now en PUM. Als ik aan media denk, dan zie ik gebrekkige Afrikaanse internetcafés voor me waar we in de hitte zitten te wachten op stroom. Ik moet denken aan de vrouwelijke hoofdredacteur van een lokaal radiostation in een achterstandswijk van Izmir, die in de gevangenis belandde omdat ze voor haar mening uitkwam. En ik denk terug aan Bangladesh waar ik was na het Rana Plaza ongeluk. Duik in het archief van Joop om erover te lezen.

Rusland maakt ook deel uit van die echte werkelijkheid. Het staat algemeen bekend als een land zonder vrije media en vervolging en muilkorving van kritische journalisten. Bij de huidige oorlogsvoering worden de media op grote schaal ingezet om de vijand te misleiden en de eigen bevolking vals voor te lichten. Via propaganda, nepnieuws, vormen van desinformatie en cyberaanvallen. De media als speelbal van een dictatoriale gek.

Ik probeer mij een beeld te vormen van de toekomst. Woorden spoken door mijn hoofd: gijzelsoftware, privacy, Google Translate, blockchaingames, digitale duivenmelkers, crypto-cowboys. De ware betekenis van veel termen en begrippen dringen nauwelijks meer tot mij door. Zonder die nieuwe wereld kan ik ook gelukkig zijn.

Wat staat de media en de journalistiek te wachten? Vraag ik me af. Ik waag me niet te veel aan voorspellingen. Daar kan je behoorlijk mee miskleunen. De media zullen onderhevig zijn en blijven aan grote verschillen en golfbewegingen, aan hoogte- en dieptepunten. Er wordt voorspeld dat de papieren krant gaat verdwijnen. Dat proces is al jaren aan de gang.

Meer zorgen maak ik mij, zoals ik via deze rubriek meer dan eens heb laten doorschemeren, om wat Big Tech uitspookt. Nog één keer herhaal ik eerder gestelde vragen: Hoe zal uit de hand gelopen techniek zich gaan verhouden tot de noodzakelijkheid van journalistieke vrijheid? Wat gebeurt er als algoritmen ons beter kennen dan wij ons zelf kennen? En wat zal het effect zijn van digitale vernieuwingen als het de bedenkers daarvan in de eerste plaats om hebzucht gaat?

Ik was een groot liefhebber van de radio, het medium van de verbeelding. Het kon mij ontroeren dat je iets zegt dat vervolgens via de ether bij iemand elders terecht komt en dat je met wat je zegt iets moois of intiems teweeg kon brengen. De ether heet nu de cloud en daar gaat iedereen de komende jaren duizenden internetsatellieten in schieten. Ik lees dat het risico op botsingen groeit. Dat ik veel van al dat soort technische ontwikkelingen niet meer zal gaan meemaken, vind ik niet zo erg.

Verder blijf ik natuurlijk hopen dat de vrijheid van meningsuiting sterk gaat toenemen en dat inhoud en kwaliteit in het medialandschap de boventoon gaan voeren. Plus dat er in Nederland ooit een echte mediawet zal worden geschreven. Al kan dat allemaal ijdele hoop blijken te zijn.

Een nieuw media-fenomeen is Art Journaling. Dat is volgens een advertentie in de NRC een visueel dagboek. Voor 79,- kun je een online workshop volgen ‘om de dag van je af te laten glijden, je creatieve juices te laten stromen en je hoofd leeg te maken.’ Ja, dat ga ik doen. Online knutselen. Een selfie van een verklede versie van mezelf maken. Met een oude helm op die nog ergens in de kelder ligt. Omringd door verwelkte bloemen, tegen een geelblauwe achtergrond.

Met je tijd meegaan. Tot je erbij neervalt.