Poetin is niet alleen een militaire maar ook een ideologische vijand

Het westen moet zijn vorm van fascisme actief en expliciet bestrijden

Het Russische regime maakt blunder op blunder rond de terroristische aanval op het Crocus-zalencentrum. Eerst negeerde het waarschuwingen zodat de moordenaars van IS-K hun moordpartij rustig konden voorbereiden. Daarna gaven ze hen de kans het brandende complex te verlaten om ze pas honderden kilometers buiten Moskou op te pakken.

De grootste fout werd gemaakt na hun arrestatie. De islamisten zijn meteen al zó gemarteld en mishandeld dat hun bekentenissen niets meer waard zijn. De beulen, verspreidden trots foto’s van hun wreedheid op de sociale media. Alles, alles wat de Russische propaganda zal willen gebruiken – bijvoorbeeld dat er links zijn met Oekraïne en de Britse geheime dienst MI6 – zal elke geloofwaardigheid verliezen als men nog eens deze foto’s laat zien. Je kunt iedereen alles laten bekennen. De Russische geheime diensten hebben daar grote ervaring mee opgedaan, die al dateert uit de tijd van de tsaren maar zijn hoogtepunt bereikte over Stalin. Kennelijk grijpt men nu weer op deze aanpak terug.

Wie een beetje gevoel heeft voor geschiedenis moet denken aan het grensstation Virballen op de spoorlijn tussen Berlijn en Sint Petersburg. Daar maakten de Pruisische efficiency en orde plaats voor Russische onaangeveegdheid. Men leunde uit het raam van zijn coupé en zag alle West-Europese vooroordelen bevestigd: hier begonnen de eindeloze verten van Azië. Hier maakte regelmaat plaats voor willekeur. Diezelfde indruk maakt de foto van een moslimterrorist die kennelijk gedwongen is zijn eigen oor op te eten. Je bent – schuldig of onschuldig – je leven niet zeker maar voor hetzelfde geld zwijn je overal doorheen.

Je ziet het ook aan het Oekraïense front. Wat gepland was als een militaire wandeling, ontaardde in een bloedige oorlog die erg doet denken aan wat Rusland in de Eerste Wereldoorlog overkwam.

Bij alle waarschuwingen tegen het hernieuwde klauwen van de Russische beer hebben wij vanwege dit soort geklootzak in Europa de neiging dit monster te onderschatten. Aan de ene kant zijn we bang, aan de andere kant nemen we het Rusland van Poetin niet helemaal serieus. Wij vermeien ons in het besef dat zijn hele economie niet groter is dan die van de Benelux. We putten hoop uit de gedachte dat het veel kleinere Oekraïne toch maar mooi stand weet te houden tegen deze reusachtige vijand die net zo veel soldaten in de strijd kan werpen als hij wil. Ook al gaat het de laatste maanden niet echt goed.

Misschien dat we ons in het westen daarom niet echt druk maken over de ideologische dreiging die van Rusland uitgaat. Wij zien Poetin en zijn omgeving als een corrupte machtsbeluste clan die uitsluiten op eigenbelang uit is. En niet als overtuigde ideologen die een alternatief bieden voor de westerse democratie. Natuurlijk, de heren leven er goed van – zie de paleizen van Poetin – maar ze hebben ook een verháál. Tegenover het westerse individualisme plaatsen zij een organisch maatschappijmodel, waarin vaderland, godsdienst en gezin de wezenlijke componenten zijn. Je komt alleen tot je recht als onderdeel van de verschillende gehelen waar je toe behoort. En nadrukkelijk niet als individu. Je grootste eer is de opoffering voor het welzijn van de anderen, met name de dood op het slagveld. Vandaar ook dat zelfbeschikking op het gebied van seksuele voorkeur of gender zo scherp worden vervolgd. Dat is de bijl van de wortel aan dit soort denken. Het gaat hier bij immers om je zelf te zijn ook als dit buiten de algemene, breed onderschreven kaders valt.

In dit specifieke geval hoort daar ook nog de gedachte bij dat Rusland een bijzondere waarheid aan de wereld heeft te verkondigen. In de tijd van de tsaren werd Moskou al aangeduid als het derde Rome, de hoofdstad van het ware geloof.

Het lijkt als twee druppels water op het fascisme uit de eerste helft van de vorige eeuw: een organische samenleving die wordt aangestuurd door een autoritaire vaderfiguur aan de top. In die familie hoort de Russische staatsideologie inderdaad thuis. Het is een nieuwe vorm van fascisme, die ook nog eens aantrekkingskracht uitoefent op rechtse populisten in de EU-landen. In Nederland zijn Thierry Baudet en het FvD daarvan het beste voorbeeld. De Russische ambassadeur was eregast op het laatste partijcongres in de Rai, waar duizenden leden hun opwachting maakten. Het denken van Thierry en zijn mede-ideoloog Sid Lukkassen vertoont grote overeenkomsten met dat van Poetin en diens huisfilosoof Aleksandr Doegin. Deze dinsdag nog verdedigde Baudet in de middagshow van Ongehoord Nederland Rusland op een bijna agressieve wijze: het streeft naar vrede en verdedigt zich alleen maar tegen door de Verenigde Staten aangestuurde agressie. Wat dat betreft was hij net de oude communistische parlementariër Marcus Bakker, die het altijd met hartstocht opnam voor de Sovjet-Unie.

In zijn cultuurgeschiedenis van Europa heeft prof. dr. H.W. von der Dunk het over   schijnparadijzen als hij aan nazi-Duitsland en de Sovjet-Unie toekomt.

Schijnparadijzen zijn ook paradijzen vooral in de ogen van utopisten. Zij gunnen dat iedereen. Vandaar dat bij samenlevingen zoals die onder Poetin nu in Rusland tot stand komen, messianisme en bekeringsdrang een tweede natuur zijn: een heilstaat hoort het erfgoed te zijn van de hele mensheid.

Wij mogen de aantrekkingskracht van het Russische model niet onderschatten ondanks al het geklungel en geknoei dat vaak genoeg naar voren komt. Een samenleving die jou niet dwingt voor jezelf te denken en steeds weer keuzes te maken, heeft zijn voordelen. Je wordt niet met ongewone denkbeelden of gedragingen geconfronteerd. En als dat wel gebeurt, is er het repressieve apparaat om alle onzekerheid weg te nemen en de uitdaging te elimineren van alles wat waar is en daarmee de samenhang van de samenleving garandeert. Een leven zonder experimenten is een leven zonder gevaar tot – natuurlijk – de liefde tot het vaderland jou dwingt je leven te offeren voor het grote geheel. Zo lang zij het spel meespeelt en niet protesteert, wordt je moeder op een voetstuk geplaatst. Zij is nu een onderscheiden soldatenmoeder die alle eerbied verdient en ook krijgt. Nogmaals zolang zij het spel meespeelt.

Denk niet dat de boel als een kaartenhuis ineenstort, als Poetin om welke reden dan ook van het toneel verdwijnt. Daarvoor is het verhaal te sterk. Democratie heeft iets van gevaarlijk leven in zich en dat is voor velen een bedreiging.

Tot nog toe wordt Poetin in het westen vooral als militaire tegenstander gezien. Hij en de zijnen vormen net zo goed een ideologische bedreiging. Daarom dienen onze democratische samenlevingen een groot ideologisch en intellectueel offensief te openen om onze manier van leven, onze nadruk op mensenrechten, vrije meningsuiting en individualisme, te verdedigen en te propageren. Dat zal moeilijk genoeg zijn omdat de daden van het westen in andere delen van de wereld nogal eens in tegenspraak zijn met de woorden en de mooie idealen. Toch mogen we niet versagen. Opnieuw eist de tijd strijdbaar antifascisme. Anders delft de democratie het onderspit.

Van een systematisch offensief op geestelijk gebied valt van onze kant bitter weinig te merken. Nu ik deze regels schrijf, blijkt een groot deel van de zendtijd op NPO1 besteed te zijn aan een oefenwedstrijd van Oranje tegen de Mannschaft. Hierna is een half uur gezemeld over de resultaten van deze betekenisloze match. N i e t s is belangrijker.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Luister naar Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: wat weten we nog van de holocaust in deze tijd?