Poetin beschouwt zich als het werktuig van de geschiedenis

Net als zijn voorgangers sinds Rorik uit de negende eeuw loodst hij het heilige moederland door de tijd.

Een paar uur na het mammoet interview van Tucker Carlson met Vladimir Poetin proberen media en waarnemers de politieke betekenis ervan te duiden. De New York Times stelt onmiddellijk vast dat de Russische leider zijn oorlog graag door middel van onderhandelingen wil beëindigen. Hier in Nederland haalde het AD een paar opmerkingen aan het eind van het vraaggesprek naar voren waaruit Evan Gershkovich, de wegens spionage vastgezette correspondent in Moskou van de Wall Street Journal, misschien hoop kan putten. Poetin zinspeelde op een gevangenenruil binnen afzienbare tijd. Het Duitse massablad Bild kopte, dat Poetin alleen maar troepen naar Polen of Letland zou sturen als die landen eerst een aanval pleegden. De Frankfurter Allgemeine heeft het over de perfecte TV-show. Le Monde benadrukt dat volgens Poetin Rusland in Oekraïne niet kan worden overwonnen. Net als La Nación in Buenos Aires. El País kopte dat volgens Poetin Donald Trump een verfrissende onderbreking was.

Enzovoorts. Bijna alle media spreken er hun verbazing over uit dat Poetin zoveel tijd nam om Tucker Carlson een uitgebreide geschiedenisles te geven. Het staat nergens met zoveel woorden maar tussen de regels door kun je lezen dat veel waarnemers dit maar een merkwaardige manier van doen vinden. Tucker Carlson hoefde er maar een kwartje in te gooien en hij begon te draaien.

Daarmee onderschatten zij de betekenis van Poetins uitgebreide historische excursies. Zij geven inzicht in hoe de Russische leider naar de wereld kijkt en hoe hij zijn eigen rol ziet. Vladimir Poetin is ervan overtuigd dat hij en zijn heilige Rusland meedeinen op de trage golfslag van de geschiedenis. Daarom hebben zij de toekomst en de westerse mogendheden die tegen deze stroom inzwemmen niet. Ze raken alleen maar uitgeput.

Dit lijkt een rest van zijn oude Marxistisch-Leninistische opvoeding. Karl Marx meende destijds dat hij de wetten van de geschiedenis had blootgelegd. Die moesten onvermijdelijk leiden tot een overwinning van het proletariaat en uiteindelijk de vorming van een paradijselijke situatie waarin de staat niet meer nodig was. Je kon maar beter proberen dit proces te versnellen in plaats van er tegenin te gaan. Dat had op de lange duur toch geen zin. In zijn  vele geschriften gaf Lenin aan hoe je aan de zege van het proleratiaat kon versnellen. Poetin maakte duidelijk dat de mensheid op weg is naar een multipolaire wereld waarin onderlinge samenwerking van zelfstandige machtsblokken voor ontwikkeling zorgt. Het westen wil dit niet accepteren en raakt daardoor steeds verder in moeilijkheden. Het kan alleen maar goed aflopen voor Rusland (en vriend Xi Jinping in Beijing) omdat zij handelen volgens de juiste analyse en omdat zij de loop van de geschiedenis begrijpen. Wij hier niet.

Vladimir Poetin vertelde tussen de regels door ook veel over hoe hij zijn eigen positie ziet. Als leider van Rusland is hij de opvolger van Rorik, de eerste half legendarische vorst van een Russische staat uit de negende eeuw na Christus. Hij staat op de schouders van tientallen grote leiders die allemaal Rusland beschermden tegen zijn vele externe vijanden en intern verstrekten: Vladimir de Heilige, die zich door zijn Byzantijnse echtgenote tot het christendom liet bekeren, Iwan de Grote, Iwan de Verschrikkelijke, Peter de Grote, Catharina de Grote, tsaar Alexander I enzovoorts. Poetin was verstandig genoeg Stalin nauwelijks te noemen en diens opvolgers zoals Chroesjtsjov en Gorbatsjov al helemaal niet. Hij beschouwt zich dus als de hoeder van een bijzondere erfenis. Hij moet die het liefst versterkt en beveiligd overdragen aan volgende generaties. Net zoals zijn grote voorgangers dat deden. In hun rij wil hij een ereplaats verdienen.

Oekraïne speelt in dat verhaal een bijzondere rol. Die Vladimir de Heilige had zijn hoofdstad in Kiev. Zijn rijk heette Roess. Het viel onder zijn opvolgers een beetje uit elkaar. Tenslotte werd de prachtige stad Kiev door de Mongolen verwoest. Meer naar het noorden duldden deze genadeloze overwinnaars Russische vazalvorsten zolang ze maar hoge schattingen betaalden. Daaraan wisten zij zich stukje bij beetje te ontworstelen in een proces dat een paar eeuwen duurde. Poetin stelde vast dat Polen – het Rooms-Katholieke Polen, maar dat zei hij er niet bij – zich meester maakte van Oekraïne en daar het orthodoxe christendom onderdrukte. In de zeventiende eeuw heroverden de Russische tsaren het gebied en herstelden de orthodoxe orde. Zo keerde Oekraïne als het ware terug naar huis, wilde Poetin maar zeggen.

Daar liet hij het niet bij. Het westen van het huidige Oekraïne viel door allerlei ontwikkelingen in handen van het Habsburgse Rijk. Daar had men er belang bij de bevolking het idee te geven dat zij niets met Rusland gemeen had maar een eigen identiteit bezat. Tijdens de Eerste Wereldoorlog toen Rusland en het Habsburgse Rijk elkaars vijanden waren, kwam dit volgens Poetin in een stroomversnelling. Volgens hem is de Oekraïners wijs gemaakt dat zij een afzonderlijk volk vormen met een eigen taal en een eigen geschiedenis. En dat terwijl ze door familiebanden en economische betrekkingen juist zo nauw aan Rusland gebonden zijn. En toen kwamen Lenin en de communisten ook nog met een federalisering van het oude Russische rijk. Ze maakten van Oekraïne een zogenaamd autonoom deel van de Sovjet-Unie, dat ook nog formeel het recht kreeg om zich af te scheiden. Gelukkig bleven de banden des bloeds tussen Russen en Oekraïners behouden. Poetin vertelde een anekdote uit de tegenwoordige oorlog. Een Russisch detachement had een groep Oekraïense soldaten omsingeld en eiste overgave. Daarop riepen de Oekraïners: "Russische soldaten geven zich nóóit over".

Dat is één. Er is in het betoog van Poetin ook een twéé. Hij had het in zijn lange verhaal nooit over mensen of volkeren maar over machten en machtsblokken. Steeds proberen die Rusland onder druk te zetten en terug te dringen. Tegenwoordig is dat de Navo, die steeds verder naar het oosten opdringt en ondanks beloften van het tegendeel in 2008 toch de deur openzette voor Oekraïne of liever gezegd bepaalde leiders en groeperingen in Oekraïne die zich laten inspireren door het nationaal socialisme. Met andere woorden: het westen heeft de oorlog geprovoceerd.

U noemt zich een christelijke president, begon Tucker Carlson en hij wilde graag weten hoe dit tot uiting kwam in Poetins beleid. Daar had deze moeite mee. Het was duidelijk dat hij net als zijn grote voorgangers de orthodoxe kerk als machtsinstrument gebruikte en zich niet bepaald de hele dag bekruiste. Poetin begon over de wezenlijke betekenis van het gezin en hoe onverbrekelijk de band was tussen die gezinnen in het moederland. Hij  legde daarbij de nadruk op het multireligieuze karakter van Rusland, dat behalve door het orthodoxe christendom werd getekend door de islam, het boeddhisme en het jodendom. Die deelden volgens hem dezelfde (gezins)moraal. Dus dat was geen probleem. Op de vraag van Tucker Carlson of Poetin de hand van Gods in de wereld aan het werk zag, antwoordde Poetin van niet en hij kwam terug op zijn verhaal over de loop der geschiedenis.

Dit is geen praatje voor de vaak. In Goedemorgen Nederland van vrijdag zei Rusland-deskundige Helga Salomon dat het hele interview bedoeld was voor consumptie door de fans van Trump in de Verenigde Staten. Wie weet is dat een achterliggende gedachte. Toch denk ik dat Poetin dit echt gelóóft. Het bepaalt zijn rol en is de drijfveer achter zijn beslissingen. Moderne historici zoals bijvoorbeeld de Nederlander Marc Jansen, wiens geschiedenis van Oekraïne Grensland verplichte literatuur is, zal ongetwijfeld de visie van Poetin kunnen ontmaskeren als een hoogst gekleurde versie van de werkelijke ontwikkelingen net zoals de ouderwetse vaderlandse geschiedenis, die de oudere generaties hier en in onze koloniën op school kregen, de bijzondere rol van het kleine maar o zo beschaafde en verstandige Nederland in de wereld benadrukte. Inderdaad: je zou bijna denken dat Poetin ooit zo'n gedreven onderwijzer heeft gehad die met behulp van theatraal talent en de aanwijsstok speelde hoe tsaar Peter de Grote de Zweden versloeg om vervolgens zijn Sint-Petersburg te stichten, hoe Napoleon ijlings het ijzige Rusland ontvluchtte en hoe het Rode Leger pal stond tegen de nazistische horden, ook al moesten vijf soldaten in dat eerste rampzalige jaar één enkel geweer delen.

Geschiedenis kan een bloedig vak zijn als amateurs en propagandisten zich er meester van maken.

Wie Poetin wil doorgronden kan er maar beter van uit gaan dat dit is wat hij gelóóft en dat hij één ding zeker weet: de geschiedenis geeft hem gelijk.

Hier het hele interview van Tucker Carlson met Vladimir Poetin.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: de boerenkrijg