Pleidooi voor handen schudden

Allah is groot en het coronavirus is klein, maar het weigeren van een hand is in Nederland sinds een week niet meer voorbehouden aan een klein groepje radicale imams. Wat hen bindt, de niet-handenschudders, is angst. Angst voor het grote en angst voor het kleine. En je hebt ook mensen die dol zijn op regels: hoe meer, hoe beter, want regelgeving is een mes dat aan twee kanten snijdt. Als de regels niet effectief zijn, kun je de schuld geven aan mensen die zich niet aan de regels houden. En hoe ingrijpender en minder effectief een regel, des de groter de kans dat iemand zich er niet aan houdt.

Het coronavirus met de moeilijke naam, dat ik hier verder voor het gemak CoViMeDeMoeNa19 zal noemen, vormt momenteel een reële bedreiging. Die dreiging zit hem in Nederland vooralsnog echter niet in het individuele risico om ziek te worden. Maar in Italië, het land waar we onze pizza’s bestellen (en pasta’s), zijn er al meer dan honderd mensen aan gestorven. Dat getal valt in het niet bij de sterfte die zal optreden als we het virus lekker zijn gang laten gaan. Gezien de voorkeur voor mensen met hoge leeftijd, kan de sterfte in Europa flink hoger uitpakken dan de 3,4 procent die momenteel wereldwijd wordt geteld.

Maar je hoeft niet van het zwartste scenario uit te gaan om het belang in te zien van het tegengaan van snelle verspreiding. De keur aan goedbedoelde adviezen om het virus te bestrijden is wel verwonderlijk. Zo waren er scholen die hun leerlingen aanspoorden hun luchtpijp leeg te hoesten in de wachtkamer van de huisarts, en er zijn mensen die het belangrijk vinden te benadrukken dat het beter is om niet de uitwerpsels van geïnfecteerde mensen op te eten, omdat er viraal RNA in kan worden aangetroffen, en even gevaarlijk lijkt het drinken van geïnfecteerd bloed of urine.

Verder zijn er mensen die zich aansluiten bij de imams: we moesten maar eens ophouden met het schudden van handen en andere vriendelijkheid. Waarschijnlijk zijn ze geïnspireerd door hilarische Youtube-filmpjes waarop mensen ter groet een zogenaamd vriendelijk ‘voetje’ uitwisselen. Maar hoe effectief is het achterwege laten van de hand nu eigenlijk?

Virussen als Influenza en CoViMeDeMoeNa19 worden voornamelijk via de ademhaling overgedragen. Onzichtbaar kleine druppeltjes verspreiden zich met de ademhaling en worden door het volgende slachtoffer ingeademd. Waarschijnlijk kunnen zulke virussen ook via aanraking worden overgedragen, maar hoe vaak dat het geval is, weten we eigenlijk niet goed. Dat deeltjes van een virus op handen zijn te ontdekken, betekent nog niet dat ze vervolgens via die handen ook daadwerkelijk tot infectie en ziekte leiden. De meningen verschillen over het belang van deze route, maar waarin de meningen veel minder verschillen, is dat het (goed) wassen van handen die route van transmissie vrijwel uitsluit.

Waarom schudden we eigenlijk handen? Ik ben zo’n beetje de enige arts in Finland die nog handen schudt, en dat is al jaren zo. Ten opzichte van de wat zakelijke Finnen vind ik een persoonlijke band met mijn patiënten namelijk belangrijk. Ik wil dat mijn patiënten bij het binnenkomen zich direct welkom voelen, dus steek ik ze de hand toe en zeg ik ‘Tervetuloa’, dat een sterke gevoelswaarde heeft omdat het in zo’n situatie ongebruikelijk is. Ik geloof dat het werkelijk helpt om mensen op hun gemak te stellen. Het helpt me in elk geval om me als Nederlander staande te houden tussen miljoenen Finnen.

Als ik mijn hand niet zou uitsteken, zou het ongemakkelijk zijn om gelegenheid te vinden om ‘tervetuloa’ uit te spreken. Dan zou het bij ‘terve’ blijven, of bij ‘hei’, woorden die te pas en te onpas worden gebezigd. Vervolgens zou ik een kwartier lang op een meter afstand van ze zitten, de ideale afstand voor virussen als Influenza en CoViMeDeMoeNa19. Op een goed moment zal ik de patiënt vragen het shirt omhoog te trekken, zodat ik met mijn stethoscoop nog de nodige virussen kan overbrengen.

Kortom, het niet schudden van handen zal geen werkelijke invloed hebben op de verspreiding van CoViMeDeMoeNa19. Het ontslaat me niet van de plicht mijn handen (en stethoscoop) goed te wassen, en zelfs met perfecte handhygiëne is er een grote kans dat het virus zich via mij verspreidt. Coronavirussen moeten dus gewoon buiten mijn spreekkamer blijven. Zo gauw er sprake is van een aanzienlijk infectierisico, zal de niet-acute zorg tijdelijk moeten worden stopgezet, en zal medisch personeel zich moeten kleden in de daarvoor bestemde pakken. Tot die tijd was ik mijn handen en schud ik die van mijn patiënten, want nabijheid is de kern van zorg, en aanraking maakt daar deel van uit.