Planbureaucratie staat herstel van vertrouwen in overheid en politiek in de weg

In de ophef en de discussie met betrekking tot de gewenste wijzigingen in de bestuurscultuur is er één aspect dat onvoldoende aandacht krijgt, maar dat wel heel bepalend is voor het herstel van vertrouwen. Herstel van vertrouwen in overheid en politiek betreft twee onderwerpen, namelijk het teruggaan naar een democratie en het betrouwbaar zijn. In beide gaat het mis in de huidige praktijk van onze huidige planbureaucratie. In alles wat is gepasseerd aan adviezen aan de informateur vanuit de partijen en in alle debatten in de Tweede Kamer ontbreekt dit punt.

Democratie We hebben eerder gezien dat de planbureaus een grote invloed hebben op de besluitvorming in de Tweede Kamer. Nog steeds denkt de Tweede Kamer veelal niet zelf na, laat staan dat ze rekening houdt met de kiezers, maar volgt ze de Planbureaus. Als zowel het parlement als het kabinet de planbureaus volgen dan kunnen we wel het dualisme versterken, maar dan zal dat alleen gaan over thema’s zoals ‘zwarte piet’ en immigratie omdat die geen onderdeel zijn van de modellen. Wezenlijke thema’s die voor de bevolking relevant zijn komen alleen langs in de Tweede Kamer voor het ‘tekenen bij het kruisje’ of ‘ja-knikken’.

Om onze democratie te versterken is het dan ook belangrijk dat partijen sturing kunnen geven aan het beleid conform hun achterban en niet meer bij een voorstel op basis van de doorrekeningen alleen voor of tegen economische groei te kunnen stemmen omdat alleen dat is doorgerekend. Partijen zien de Monitor Brede Welvaart die de planbureaus aan het ontwikkelen zijn als uitweg hiervoor maar verder in dit artikel zien we dat ook dit geen volledige oplossing is. Wellicht moeten we denken aan de mogelijkheid dat elke partij zijn eigen planbureau krijgt, dus een uitbreiden van de eigen wetenschappelijke bureaus. Dan til je in het hart van de politiek de discussie op een hoger, dieper en breder niveau met relevantie voor de besluitvorming. Dan gaan we weg van regeren volgens de waan van de dag en gaat het weer om zorgvuldige besluitvorming op basis van wetenschappelijke argumenten.

Betrouwbaar Wat je meet, daar stuur je op en waar je op stuurt dat krijg je ook. Het is dan ook belangrijk om bij metingen en de rapportages daarover aan te geven wat wordt gemeten en hoe dit wordt gemeten. Zie ter illustratie hiervan het recente artikel over de verschillende metingen met betrekking tot de kloof tussen arbeid en kapitaal in Mejudice.

In een eerder artikel hebben we gezien dat het arm maken van gezinnen in het MICSIM model van het CPB leidt tot groei van het aantal banen en daarbij ook het enige criterium is. Daarmee denkt de Tweede Kamer te sturen op groei van het aantal banen, maar sturen ze in feite op het zo arm mogelijk maken van de bevolking. De gevolgen hiervan zien we om ons heen. Om het vertrouwen te herstellen is het dan ook noodzakelijk om transparant en eerlijk te meten en te rapporteren. Bijvoorbeeld: als je meet hoe arm je de bevolking moet maken voor groei in de werkgelegenheid, moet duidelijk zijn welke bevolkingsgroep je hoeveel armer wil gaan maken en wat dit vervolgens aan werkgelegenheid zal gaan opleveren. Beide aspecten moeten daarbij worden genoemd zodat er eerlijke en transparante besluitvorming kan volgen.

Het is onmogelijk om het vertrouwen in de overheid en de politiek te herstellen zonder dat de modellen die direct of indirect gebruikt worden voor de besluitvorming voorzien zijn van een publiekelijk toegankelijke bijsluiter waarin staat welke theorieën en data ten grondslag liggen aan de uitkomsten en hoe deze uitkomsten wel of juist niet gebruikt mogen worden.

Brede Welvaart Het is een goede ontwikkeling dat de planbureaus een Monitor Brede Welvaart opstellen. Dat juich ik van harte toe. Mijn zorg hierbij is dat de daaraan ten grondslag liggende modellen nog steeds uitgaan van eenzijdige sturing. Terugkomend op het eerder gebruikte voorbeeld dat het CPB het arm maken van gezinnen ‘vertaalt’ naar een groei in het aantal banen blijft dit de kern van het model en dus ook de grondslag van de Brede Welvaart Monitor. Als we dan dus op basis van de Monitor Brede Welvaart gaan sturen op meer banen, sturen we in feite op het arm maken van de bevolking. Het is mijn grote zorg, dat we (politiek en maatschappij) voor gek worden gehouden door een niet bekende en niet transparante ‘vertaling’ tussen meting en rapportage waar wel beleid op wordt gemaakt. Daarmee laat de Monitor Brede Welvaart wel mooi deze bredere effecten zien van beleidsvoorstellen, maar de effecten zelf deugen dan nog niet, waarmee dit geen oplossing is voor een herstel van vertrouwen in overheid en politiek.

Meten en weten Wat je meet, daar stuur je op en waar je op stuurt krijg je ook. Dus moeten de metingen en de rapportages die ten grondslag liggen van beleidsbeslissingen zowel qua effect als beoogd doel passen bij de doelstellingen van de verschillende politieke partijen. Alleen dan kunnen we terug naar een betrouwbare politiek en een betrouwbare overheid en terug naar een democratie in plaats van een planbureaucratie.